Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar
________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar 243 çevrilir. Yenə də əksinə, Afət intiqam almaqdan əl çəkmir. Mü- əllifin faktlara söykənən bu cür müqayisələri «Afət» əsərindəki özünüdərk motivlərini bütün tələbləri ilə aşkara çıxarır. Belə- liklə, həm H.Cavidin qarşıya qoyduğu ideyanın tam anlaşılması özünü göstərir, həm də tədqiqatçının məsələyə elmi yanaşması- nın, obyektiv nəticələrə gəlməsinin reallığı sübut olunur. İkinci fəslin digər bölmələri «Afət» pyesindəki obrazların təhlilinə yönəldilmişdir. Bu məqamda da tədqiqatçı düzgün el- mi mövqe tııtmuş və həmin obrazları pərakəndə formada deyil, müəyyən problemlər ətrafında təhlilə cəlb etmişdir. Həmçinin bu problemlər əsərin öz daxili məzmunundan, estetik mahiyyə- tindən meydana çıxmış və şair-dramaturqun yaradıcılıq məziy- yətlərinin nümayişinə çevrilmişdir. Cavidə Məmmədli haqlıdır ki, Alagöz pyesdəki bir sıra məqamların, hətta belə demək olar ki, dramatik ziddiyyətlərin formalaşmasında təkan nöqtəsinə çevrilmişdir. İkili təbiətə ma- lik olan obrazlar - Altunsaç, Yavuz, Oqtay mənən məhv olmaq təhlükəsi qarşısındadırlar. Xandəmir, Özdəmir, doktor Qaratay, Qaplan artıq mənən məhv olmuş şəxslərdir. Ərtoğrul obrazında isə qəlb və idrak, ağıl və hiss mübarizəsi ümumiləşmişdir. Bütün bunları geniş və əhatəli planda görmək, digər ob- razlarla Afət obrazı arasındakı təmas nöqtələrini aşkarlamaq, obrazlar silsiləsinin formal element mahiyyəti daşımadan əsərin strukturunda zəruri komponentlərə çevrilməsini sübuta çat- dırmaq, obrazdan mətnə, mətndən obraza keçidlərin harmoni- yasını üzə çıxarmaq, nəhayət, «Afət» pyesindəki hər hansı bədii faktla Hüseyn Cavid düşüncəsi arasında üzvi əlaqələri tapmaq və bu deyilənləri dünya ədəbiyyatının insan konsepsiyası ilə əlaqələndirmək monoqrafiyanın ciddi elmi məziyyətləridir. 2007 Kamran Ялийев _____________________________________ 244 FOLKLORŞÜNASLIQ İLKİN QAYNAQLARA DOĞRU Azərbaycan oxucularına mif haqqında həyatı və elmi tə- səvvürləri sistemləşdirən yeni bir əsər təqdim edilmişdir. Bu əsər əməkdar elm xadimi, filologiya elmləri doktoru, professor Mirəli Seyidovun uzun illər boyu apardığı axtarış və araşdırma- larının nəticəsi olaraq meydana çıxmış «Azərbaycan mifik təfəkkürünün qaynaqları» kitabıdır (Bakı, «Yazıçı», 1983). Kitab müxtəlif vaxtlarda çap edilmiş ayrı-ayrı məqalələr- dən ibarətdir. Lakin müəllif bu məqalələri bir daha gözdən ke- çirmiş, onların arasında çox möhkəm ardıcıllıq yaratmış və ən başlıcası isə bütün məqalələri eyni bir nəzəri müddəanın- Azərbaycan mifik təfəkkürünün qaynaqlarını müəyyənləşdir- məyin həllinə yönəltmişdir. M.Seyidov Azərbaycan mifik təfəkkürünün üç qaynağını göstərir: 1. Atropaten mifologiyası; 2. Arran-Alban mifologiya- sı; 3. Türk mifologiyası. Kitabda araşdırılan problemlər bizi inandırır ki, həqiqətən məhz bu üç mifologiyaya məxsus inam- ların bir çoxlarının qaynayıb qarışmasından Azərbaycan mifo- logiyası yaranmışdır. Yeri gəlmişkən, burada bir məsələni aydınlaşdırmağı gə- rəkli sayırıq. İlk baxışda elə görünə bilər ki, müəllif «müstəqil qol» deyərkən Midiya-Atropaten (və həmçinin, Arran- Alban) mifolojisi ilə türk mifolojisini kəskin surətdə fərqləndirir. Lakin bu belə deyildir və kitabdakı bir çox fikirlərdən də aydın olur ki, Midiya-Atropaten, Arran-Alban etnosları azərbaycanlı- ların soykökündə iştirak etdikləri üçün onların mifolojisində -------------------------- *Məqalə Arif Rəhimovla birlikdə yazılmışdır. ________________ Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar 245 müəyyən doğmalıq vardır. Başqa sözlə, Midiya-Atropaten, Ar- ran-Alban daha çox ölkə adlarıdır və bir çox tədqiqatçıların göstərdiyi kimi, bu ölkələrdə türk etnoslarının da yaşaması fər- ziyyəsi gerçəklikdən o qədər də uzaq deyil. Buna görə də Mi- diya-Atropaten, Arran-Alban və türk mifologiyası arasındakı ümumi cəhətlərin təkcə tipologiyadan yox, həm də eyni bir daha əski qaynaqdan - ən qədim ümumtürk mifolojisindən irəli gəldiyini söyləmək mümkündür (Əlbəttə, burada sonrakı müs- təqil inkişafı və yabancı təsirləri tamamilə inkar etmək olmaz). Kitabda təbiət («Təbiət kultu; Öləng, Xızır, Qorqut»), in- san («Bəzi inamlar və onların mifoloji kökləri», «Oğuz və onunla bağlı mifoloji inamlar»), insanın yaratdığı sənət («Var- saq sənətinin mifik təfəkkürlə əlaqəsi») və onlar haqqında xal- qımızın ilkin mifoloji inamları müasir elmin tələbləri səviyyə- sində tədqiq edilir. Hər hansı bir sözün törənişini, bir inamın mənşəyini araş- dırmaq, onların xalqın mifoloji təfəkkürü ilə əlaqələrini müəy- yənləşdirmək, uzaq tarixin yaddaşı ilə bugünkü və sabahkı oxucunu inandırmaq o qədər də asan vəzifə deyil. Ona görə də bu vəzifəni layiqincə yerinə yetirən M. Seyidovu bəzən öz fik- rinin sübutu üçün tutarlı dəlilləri ağır zəhmət və gərgin axta- rışlar nəticəsində bir-bir toplayıb tədqiqata cəlb edən, ən kiçik faktlara belə böyük diqqətlə və ciddiliklə yanaşan bir mifoloq kimi görürüksə, bəzən də onun şəxsində bir neçə canlı və ölü dil bilən dilçi alim, etimoloq, xüsusən də tarixçi ilə qarşılaşırıq. Əgər Mirəli müəllim Öləng, Xızır, Qorqut miflərini sis- temli şəkildə öyrənirsə, deməli, onlar təsadüfi seçilməmişlər. Yəni alimin tədqiqatlarında luğətlərdən və qədim abidələrdən götürülmüş ixtiyari söz araşdırılmır. Müəllif hansı sözün və hansı mifin xalqın tarixi taleyi üçün mənalı və əhəmiyyətli ol- duğunu yaxşı bilir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|