Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu

__________________________________ Nübar Həkimova 
 
 
151 
 
 
 
 
 
 
 
XALQ TƏBABƏTİ 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Nübar Həkimova ___________________________________  
 
 
152 
MÜDRİK EL LOĞMANLARININ TƏBABƏT 
BOXÇASINDAN ƏRMAĞANLAR 
 
Azərbaycan  Respublikası  ərazisinin  ekologiyası  və 
təbii sərvətlərinin öyrənilməsi, qorunması, artırılması, onlar-
dan  səmərəli  istifadə  edilməsi  dövlət  qurumları  ilə  yanaşı, 
biz  tədqiqatçıların  da  qarşısında  duran  ümdə  məsələlərdən 
biridir.  Zəngin  təbii  floraya  malik  Azərbaycan  ərazisində 
faydalı  təbii  bitki  örtüklərinin  müxtəlif  ekoloji-coğrafi  şə-
raitə  malik  zonalarda  yayılması,  təbii  ehtiyatlarının,  onların 
ərzaq, dərman xammalı kimi və eləcə də digər sahələrdə isti-
fadəsi  imkanlarının,  tətbiqinin  öyrənilməsi  elmi  və  iqtisadi 
cəhətdən çox əhəmiyyətlidir. 
Respublikamızda  yayılan  4500-dən  artıq  yabanı  bit-
kilərin  2500  növdən  çoxunu  iqtisadiyyatımız  üçün  faydalı 
xüsusiyyətlərə  malik  xammal  hesab  etmək  olar.  Bunların 
1800 növü dərman təbiətli, 1500 növü boyaq, 836 növü aşı, 
600  növə  yaxın  kosmetik,  500-dən  artıq  növü  ədviyyat  və 
yabanı  yeməli  tərəvəz  bitkisidir  (Qasımov,  1983,  1987, 
1990, 1992, 1995, 2001, 2002, 2003, 2004). 
Xalq təbabətinin müalicə üsulları tarixən çox qədimdir. 
Bəşər  tarixində  insan  meydana  gəldiyi  gündən  onun  ke-
çirdiyi  ağrı-azara  qarşı  sadə  müalicə  üsulları  da  meydana 
gəlmişdir. 
Son  illərdə  haqlı  olaraq  dünya  təbibləri  –  loğmanları 
xalq  təbabətinə,  onun  müalicə  üsullarına  güclü  meyl  göstə-
rirlər. Yurdumuzun ulu, loğman müdrikləri də cürbəcür xəs-
təlikləri  müalicə  etmək  üçün  çox  düşünüb-daşınmış,  xalq 
təbabətindən  dəfələrlə  istifadə  edib,  sınaqdan  keçirmişlər. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

__________________________________ Nübar Həkimova 
 
 
153 
Çox təəssüf ki, xalqımızın zəngin şifahi xalq yaradıcılığı ki-
mi,  loğmanlarımızın  bizə  miras  qoyub  getdikləri  xalq  təba-
bəti də külli halda toplanmamış, nəfis tərzdə çap olunub, bu 
günə qədər elin stolüstü kitabına çevrilməmişdir.  
Qədirbilən  oxucularım  təqdim  etdiyim  bu  kitabımda 
müdrik  loğmanlarımızın  verdiyi  tövsiyələrdə  insan  or-
qanizmi üçün qorxulu heç bir kimyəvi olmadığını, illər boyu 
onlardan  istifadə  edildiyini  nəzərə  alaraq  onların  bir  pa-
rasından  nümunə  verməyi  məqsədəuyğun    hesab  edirik. 
Sözsüz bir təbib deyilik, qarşımızda da elə bir  məqsəd qoy-
mamışıq  ki,  kitabda  verilən    bu  tövsiyələrdən  müalicə 
vasitəsi  kimi  istifadə  olunsun.  Bu,  respublikamızın  müdrik 
loğmanlarının işidir.  
Bizə elə gəlir ki, loğman babalarımızdan, nənələrimiz-
dən  nümunələr  verdiyimiz  ağartı  məmulatları,  meyvə, 
bostan-tərəvəz,  ot,  çiçək,  ədviyyat,  xəstəlik  və  s.  haqqında 
məlumatlar hər kəsə gündəlik məişətindən tanışdır. Ulu loğ-
manlarımızın  bu  müalicə  üsulları  təbiblərin  elmi-təcrübi 
dünyagörüşlərini araşdırmaq baxımından çox maraq doğura-
caq. 
Yabanı  yeməli  tərəvəz  bitkilərinin  90%-dən  çoxuna 
Naxçıvan  MR-in,  Talışın,  Azərbaycanın  Böyük  Qafqaz  və 
Kiçik Qafqaz ərazilərində rast gəlmək olar. Onların bir çoxu 
tərəvəz,  çörək,  yarma,  nişasta  əhəmiyyətli,  kofe  təbiətli, 
zülal və şəkər xüsusiyyətli, ətirli, xoş dada malik bitkilərdir. 
Hazırda  yabanı  tərəvəz  bitkilərindən  yeyinti  sənayesində 
cüzi  miqdarda  və  plansız  surətdə  istifadə  olunur.  Nahar 
zamanı süfrəmizdə  yolotu, təpəotu,  mələkotu, əvəlik,  uşqun 
(rəvənd),  qazayağı,  baldırğan  şirəsi,  çaşır,  çiriş,  gicitkən, 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Nübar Həkimova ___________________________________  
 
 
154 
bağayarpağı, bədrənc, xiyarotu və s.-dən hazırlanmış, tərkibi 
vitaminlərlə zəngin salat məhsullarını görə bilmirik. 
Niyə  insan  sağlamlığı  üçün  böyük  əhəmiyyətə  malik 
olan gicitkən, yolotu (kasnı), acı bolu, şirin bolu, əvəlik, uş-
qun  (rəvənd),  çaşır,  güllücə,  xəşənbül,  quşəppəyi,  amarant, 
bağayarpağı,  xiyarotu,  bədrənc,  qazayağından  və  s.  qida 
kimi  istifadə  etməyək?  Zəncirotuna,  çaşıra  acı  dad  verən 
maddələri hansı üsullarla aradan qaldırmaq olar?! 
Yabanı  tərəvəz  bitkilərinin  tərkibi  insan  orqanizmi 
üçün  vitaminlər,  mikroelementlər,  pektin,  zülallar,  karoti-
noidlər,  sellüloza  və  s.  kimi  əvəzolunmayan  bioloji  aktiv 
maddələrlə  zəngindir.  Təsəvvür  edin  ki,  süfrəyə  xörəklərlə 
yanaşı,  duza  və  yaxud  turşuya  qoyulmuş,  nanə  əlavə  olun-
muş pərpərən, mərəçüyüd, çaşır qoyulmuşdur. Siz onları hə-
vəs  və  iştahla  yeməyə  başlayacaqsınız.  Sonralar  isə  bunları 
hər  gün  yemək  istəyəcəksiniz.  Hər  gün  zirə  qarışdırılmış 
ətirli  çörək,  bulka,  kökə,  qaraqınıq  yarpağı  əlavə  edilmiş 
ləzzətli  ət  xörəklərini  məmnuniyyətlə  yeyəcəksiniz. 
Qaraqınıq,  kəklikotu,  andız,  cökə  çiçəyi,  qantəpər,  dazıotu, 
yarpız  və s. ilə dəmlənmiş ətirli  iyə və xoş dada malik çayı 
daha  həvəslə  içəcəksiniz.  Siz  elə  bir  mürəbbə  tapmaqda 
acizlik  çəkəcəksiniz  ki,  onu  dərgilin  (itburnu),  rəvəndin, 
yemişanın, zirincin ləçək, zoğ və meyvələrindən hazırlanmış 
mürəbbə ilə müqayisə edəsiniz. 
Ulu  babalarımız  və  əcdadlarımız  hələ  çox  qədim  za-
manlardan  yabanı  ədviyyat  və  tərəvəz  bitkilərindən  istifadə 
etmişlər.  Bitkilərin  faydalı  müalicəvi  xüsusiyyətlərinin  kö-
məyi  ilə  onlar  bir  çox  dəhşətli  xəstəliklərin  qarşısını  almış-
lar.  Hazırda  çalışmalıyıq  ki,  yabanı  tərəvəz  və  ədviyyatlar-
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---