Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
xoşbəxt şəhid, yüksək Allahın (rəhmətinə) getmiş Ba (nu) Şahbikə fani dünyadan əbədi dünyaya köçdü. Doqquz yüz altıncı il». Hicri-qəməri təqvimilə 906-cı il miladi ilə 1500-cü ilə müvafiqdir. 2004-cü ildə imamzadə ətrafında bərpa və abadlıq işləri aparılärkən torpağın altından boz rəngli daşdan hazırlanmış başqa bir sənduqə tipli xatirə abidəsi də aşkar edilmişdir. Ölçüsü 139 x 29 x 23 sm olan və ortadan iki yerə bölünmüş sənduqənin səthi təbii qüvvələrin təsirindən güclü aşındığı üçün orada heç bir kitabə və ya təsvir izi qalmamışdır. Ancaq abidənin sağ yanındakı kitabə müəyyən dərəcə aşınsa da orada həkk olunan mətni qismən oxumaq mümkün olmuşdur. Kitabənin mətni belədir: «Onun (qəbrin) sahibi salelıə (qadın) ... Bayəzid qızı fani dünyadan əbədi dünyaya köçdü». Kitabənin tarix yazılan hissəsi güclü aşındığından dövrünü dəqiq müəyyən etmək mümkün deyildir. Ancaq onu ölçüsü, forması, hazırlandığı material, xətt xüsusiyyətləri və digər oxşar cəhətlərinə əsasən Ba[nu] Şahbikəyə aid xatirə abidəsi ilə eyni dövrə - XVI yüzilliyin əvvəllərinə aid etmək olar.
Hər iki abidənin oxşar cəhətlərini müqayisə edərək onların eyni usta tərəfindən bir mərkəzdə hazırlandığını söyləmək mümkündür. Bu abidələr göstərir ki, hələ memarlıq kompleksi yaradılmamışdan qabaq da türbədəki qəbrin ətrafında onun xatirinə dəfn mərasimləri keçirilmiş, tədricən böyük qəbristanlıq yaranmışdır. Orada son vaxtlara kimi dəfn mərasimləri keçirilmişdir. Təəssüf ki, görkəmli rəssam, 1922- ci ildə vaxtsız vəfat etmiş Bəhruz Kəngərlinin və görkəmli maarifpərvər M.T.Sidqinin qəbirləri istisna olmaqla həmin qəbristanlıqdan heç bir iz qalmamışdır. Tədqiqatçılar təsdiq edirlər ki, orta əsrlər zamanı imamzadələrin funksiyası təkcə ziyarətgah - pir olmaqla məhdudlaşmamış, onlar həm də ərazidə fəaliyyət göstərən 61
sufi təriqətləri üzvlərinin yığıncaq və ibadət yeri olmuşlar. Belə komplekslərin səciyyəvi xüsusiyyəti əvvəllər mövcud olmuş dəfn tikililərinin təmir, bərpa və yenidənqurma yolu ilə abadlaşdırılmasından və bərpa olunmuş məqbərəyə bitişik məscid, təkyə və digər xidmət otaqları tikilməsi yolu ilə dini kompleksin yaranmasından ibarətdir (2, s. 191). Bu fikri təsdiq edən ən sanballı qaynaqlardan biri Nehrəm imamzadəsinin günbəzinin daxilində, kaşı üzərində sufilərə - Bəktaşi dərvişlərinə məxsus «Nad Əliyyən» - «Əlini çağır» duasının yazılmasıdır. Bu duanın imamzadənin daxili divarında qeyd olunmasının orada yaşayan dərvişlərlə bağlı olmasına heç bir şübhə yoxdur, imamzadələrdə sufi təriqəti üzvlərinin yaşaması və fəaliyyət göstərməsini belə bir fakt da təsdiq edir ki, ərazimizdə XVII-XVIII yüzilliklərdə inşa olunmuş xanəgahlar yoxdur. Görünür yaşamaq və ideyalarını yaymaq üçün içərisində şiə imamları ilə bağlı qəbirlər olan imamzadələrdən istifadə edən dərvişlər xanəgahlar tikməyə ehtiyac duymamış, bu səbəbdən də XVII-XVIII yüzilliklərdə ərazimizdə xanəgahlar inşa edilməmişdir. Bunun əvəzində isə imamzadələr yanında dərvişlərin yaşaması üçün təkyələr inşa edilmişdir. Zikr və ibadətlərini ziyarət obyekti olan qəbir yerləşmiş türbədə həyata keçirən təriqət mənsubları həmin təkyələrdə gecələmişlər. Ə d ə b i y y a t : 1. ASE II cild. Bakı: ASE Baş redaksiyası, 1977, 592 s. 2. Salamzadə Ə.V., Məmmmədzadə K.M. Azərbaycan memarlığının Naxçıvan məktəbi abidələri. Bakı: Elm, 1985,268 s. 3. Азимбеков И. Мусульманские надписи Тифлиса, Эривани и Нах.ССР Известия «Азкомстарис»а, вып. 4 (тетрадь 2). Баку, 1929, с. 295-311 4. Выдержки из «Записок о мусульманских надписях на Кавказе», М.Н.Ханьшова, опубликованных в «Азиатском журнале», август, 1862, г. Пер. с франц. яз. 62 5. Э.К.Спитницкой. Научный Архив Института Истории Национальная Академии Haw. Азербайджана. Инв. № 1076
Сысоев В.М. Нахичевань на Араксе и древности Нах. ССР (отчет о поездке летом 1926 г.) Известия “Азком- старис”а, вып. 4 (тетрадь 2). Баку, 1929, с. 87-121
NAXÇIVANIN QƏDİM TAYFALARININ İD EO LO Jİ GÖRÜŞLƏRİ V
• * § Xalqımızın qədim tarixi haqqında dəyərli mənbə olan maddi-mədəniyyət nümunələrinin folklor nümunələri və etnoqrafik materiallarla müqayisəli şəkildə öyrənilməsi Vətənimizin qədim sakinlərinin ideoloji təsəvvürlərini, o cümlədən mifologiyasını öyrənməyə imkan vermişdir. Maddi- mədəniyyət nümunələrində dünyanın və insanın yaranışı, dünyanın quruluşu ilə bağlı təsəvvürlər əks olunmuşdur. Bu təsəvvürlər etnoqrafik materiallarda və Azərbaycan folklorunda aydın şəkildə əks olunmuş, indiyədək qorunub saxlanmışdır (8, s. 60-75; 6, s. 189-196; 13, s. 7-79). Arxeoloji araşdırmalar Azərbaycanda mifoloji təsəvvürlərin Paleolit dövründə meydana çıxdığını təsdiq edir. Bu dövrdə axirət dünyasına inam, təbiət qüvvələrinə, ulu əcdada sitayiş, totem və ovsun kimi dini təsəvvürlər meydana çıxmışdır (1, s.23). Naxçıvan əhalisinin qədim dini təsəvvürlə rini öyrənmək üçün ən qədim tapıntılar hələlik Neolit dövrünə Eiiddir . Neolit və Eneolit dövrünə aid qəbir abidələrinin tədqiqi qədim insanlarda mifoloji düşüncə tərzinin formalaşdığını təs;diq edir (3, s. 28, s. 39-54). Gil qablar üzərindəki təsvirlər və dəfn adətləri qədim insanların
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|