Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
359
müqayisələr elmi nəticələrə aparıb çıxara bilir. Misirə bu mədəniyyətin Liviyadan, Liviyaya isə Saxaradan keçməsi haqqında fikirlər var. Bu barədə ətraflı məlumat almaq üçün Q.Linde və E.Bretşneyderin “Do prixoda beloqo çeloveka” kitabını oxumaq olar. Skandinaviyada Buquslen qayalarında da günəş gəmisi fəsilləri vardır. Orada 15-20, bizdə isə 30 günəş gəmisi var. Bizimkilər daha qədimdir. Bunu ondan bilmək olur ki, burada adamlar sadə xətt ilə çəkilmişlər, həm də silahsız. Lena çayı boyunda, Şişkin çaylarında da belə gəmilər az deyil, amma günəşsiz. İslandiyada, Fransada, Alp dağında, bütün Sibirdə bu cür gəmilərə rast gəlmək olur. Ancaq heyf ki, günəş gəmiləri lazımınca tədqiq olunmamışdır, mənası tam açılmamışdır” (Şairin arxivindən, 1976,-VII-VIII-IX cild) [318]. Məqalədə Qaraquşla bağlı rəsmlər də mənəvi dəyərlərimizin qədimliyindən, totemizm dövündən xəbər verir. Ən qədim etiqadlarımız barəsində ilkin məlumatları da Qobustan qayaları deyir. Məqalədə oxuyuruq: “Qaranquş vasitəsilə totem olmuşdur. Onun ziyarətinə getmişlər. Qaradağın üstündə haçadağ var. Ruslar ona “Bakinskie uşi” deyirlər. Azərbaycanlılar isə onun bir haçasını Kərkəs, o biri haçasını Şonqar adlandırırlar. Başında tükü olmadığı üçün bizdə Kərkəsə həmişə keçəl Kərkəs deyirlər. Şonqar kimi o da müqəddəs quş sayılır. İndi fakir vermək lazımdır ki, o dağın başında ziyarətgah varmı? Ehtimal üzrə belə ziyarətgahlar olmalıdır. Qəribədir ki, Misir kosmosunun təsvirində də baş-başa yaşayan qaraquş şəkilləri, dənizdə üzən balıqların əksi vardır... Bizdə Cingirdağ, Yazılı təpə, Kiçikdaş dağı müqəddəs sayılır. Cingirbabaya uzun müddət ziyarətə gəliblər. Baba sözünün mənası “pir” deməkdir. Cingir baba - yəni Cingirpir. Cingirdağda Sarıbaba, Sofihəmid pirləri də vardır. İlanvuranları sağaltmaq üçün Sofihəmid pirlərinə aparırlar. Orada bir daşın üstündə bu cümlə həkk olunmuşdur. Umad Şaki dua qoftrət (“Umad Şaki dua edib getdi”) (Şai-
360
rin arxivindən. 1967, VII-VIII-IX cild) [318]. Məqalə ciddi həqiqətlərin qaya yaddaşını oyadan faktlarla zəncindir. Məqalədə daha sonra oxuyuruq: “Daşlardan birinin üstündə bu sözlər yazılmışdır: İmperator Domitiano Sezar Avqust. Germonik. İyulius. Maksimum Legion XII. Fulminat. - Domitian Roma imperatoru olmuşdur. Senat ilə hesablaşmayan böyük hökmdar hakimi mütləqmiş. Arvadının əli ilə öldürüldükdən sonra Domitianın adı ilə bağlı olan bütün izlər, nişanələr imperiya hüdudları daxilində məhv edilmişdir. Əgər Azərbaycanda Domitiananın adı ilə bağlı bu daş salamat qalıbsa, bu o deməkdir ki, Azərbaycan o zaman Roma imperiyasından asılı olmamışdır. Roma sərkərdəsi bura öz ordusunu göstərmiş, ancaq uzun müddət duruş gətirə bilməmişdir. Yalnız yadigarını qoyub getməyə macal tapmışdır. Belə bir daş başqa bir qüdrətli millətin, tutaq ki, gürcülərin əlinə düşsə, onu göz bəbəyi kimi mühafizə edərlər... Görəsən romalılar nə üçün məhz Qobustandan gəlib keçmiş-lər? Bəlkə o zaman məşhur olan Şamaxıya doğru gedirlərmiş. Bəlkə bulaqları olduğuna görə burada düşərgə salmışlar (Şairin arxivindən. 1967, VII-VIII-IX cildlər) [318]. X.R.Ulutürk 6 noyabr 1968-ci ildə “Niyazi düz deyir” adlı məqalə yazmış və həmin məqaləyə görə çox incidilmişdir. O, bu məqaləsində “xanım”, “bəy” sözlərinə mənəvi dəyər verir və işlədilməsini təklif edirdi. Bütün başqa soyad şəkilçilərimizə qarşı “lı, li, lu, lü” şəkilçilərini qoyurdu. Məqalədə deyilirdi: “Cəfər Cabbarlı, Firudin bəy Köçərli, Ənvər Əlibəyli, Əfrasiyab Bədəlbəyli, Şəm-si Bədəlbəyli, Fərhad Belədbəyli, Fəridə Əliyarbəyli, Mikayıl Rəfili, Nigar Rəfibəyli, Novruz Gəncəli, İslam Səfərli, Əliağa Kürçaylı kimi ad və sayadlardakı gözəlliyə, biçim səliqəsinə fikir verin. “Li” şəkilçisi fonetik maneəyə rast gələndə (Məs. Əlili demək yaxşı səslənmir), “bəyli” şəklini işlətmək xalq zövqünə və xalq dilinə
361
tam uyğundur” (Şairin arxivindən. Xəlil Rza Xəlilbəyli. 6 noyabr 1968-ci il) [318]. 60-cı illərin ikinci yarısında yazılmış ədəbi-publisistik məqalələr böyük insanlar və tarixi şəxsiyyətlərlə bağlıdır. “Pofessor Əkrəm Cəfər danışır” (5 dekabr 1969-cu il) məqaləsi Əkrəm Cəfər, “Qızıl gül düşür yada” (8 dekabr 1969-cu il) məqaləsi prof. Abbas Zamanov, “Yusif Ziya Şirvanlı” (20 dekabr 1969-cu il) məqaləsi Y.Z.Şirvanlı, “Səidə-xoşbəxt deməkdir” (4 dekabr 1969-cu il) məqaləsi M.Şeyxzadənin bacısı Səidə xanım Şeyxzadə, “Saz və tüfəng ilə” (1967) məqaləsi Laçınlı şair Səyyah Məhəmməd, “Səngərdə doğulmuş sətirlər” (1 may 1967-ci il) məqaləsi müharibə veteranı, Qafqaz, Ukrayna, Belarusiya və Polşada döyüşən Əhməd Əhmədov, “Öləndən sonra da yaşayır insan” (5 fevral 1969-cu il) məqaləsi şair İlyas İbrahim, “Unudulmaz saatlar” (noyabr 1968-ci il) məqaləsi Hökumə Bülluri, Söhrab Tahir, “Əyyub Şirinzadə” (24 dekabr 1969-cu il) məqaləsi Ə.Şirinzadənin M.Şeyxzadə ilə dostluğu, “Şairin sevgilisi” (30 dekabr 1969-cu il) məqaləsi M.Şeyxzadənin həyat yoldaşı Səkinə xanım Şeyxzadə, “Ənənə qol-budaq atır” (1968) məqaləsi M.İbrahitmov, “Vaqif sənətinə yaraşan fırça” (18 oktyabr 1968-ci il) məqaləsi Əli Mina Təbrizli haqqındadır. Azərbaycan minüatür məktəbinin istedadlı nümayəndəsi olan Ə.M.Təbrizli sənətinə yüksək qiymət verən X.Rza milli rəssamlığımızın ulu keyfiyyətlərini bədii-publisistik axarda canlandırmışdır. Rəssamın milli fəxrimiz Babəkə, məşhur filosof-şair Cəlaləddin Rumiyə, dahi Xəyyama, Hafizə və Cami kimi poetik nəhənglərə, qələmi qılıncından daha kəsərli Ş.İ.Xətaiyə, həmçinin Səttarxan və Xiyabani kimi qəhrəman şəxiyyətlərə həsr etdiyi tablolar öz realist qüvvəsi, xəlqçiliyi və bədii yetkinliyi və istedad işığı ilə unudulmaz təsir bağışlayır” (Şairin arxivindən.18 oktyabr 1968-ci il; XXI cild, oktyabr 1968 ci il, 13 yanvar 1969-cu il) [318].
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|