Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
76
Bir məslək ardınca çıxdım yollara, Getdik Səmərqəndə, Ankaraya da. Gördüm beş dənizə, iki qitəyə Sığışmır sinəmdə əl boyda ürək. Haqsızlıq və ədalətsizliklər güc-qüdrət kimi Xəlil Rzanın damarlarına sıxılmış, onun ruhunu, emosiyasını gərgin saxlamış və mübarizələrə hazırlamışdır. Sənətkar ruhunda və məmləkətində gördüyü azadlığı körpə yaşlarından vətən övladlarına da öyrətmək istəmişdir. Bunu mücərrəd yox, həyat, təbiət hadisələri əsasında predmetli təlqin etmiş, azadlıq ruhunu onlara geydirmək istəmişdir: - Gətir xərəyi, oğlum, - Gətir qayçını da, gətir beli də. Gətirdi saçında ətirli külək - Ala, neyləyək? Oğlum, bu yazığa azadlıq verək: Əncir ağacının əsarətində Qalmasın tənək. (“Müstəqillik”) Şair əyani, predmetli olanı hazırlayıb sonra ideya, məqamı şəklində oxucuya çatdırır:
Şairin azadlıq haqqında fikirləri yalnız müasirlik mənasında müəyyənlik tapmamış qədim, tarixi, əfsanəvi hadisələrdə belə təcəssüm etdirilmişdir. Spartak, Babək, Koroğlu cəngisi, Nəbi nərəsi, Misri qılınc X.Rza idealının hərəkətverici qüvvəsidir. “Babək”, “Gedər”, “Əbədi məşəl” (1963-64) “Məşəl silahlar” (1977) və başqa şeirlərdə azadlıq ideyası tarixi motivlər əsasında ümumiləşdi- 77
rilir. Həmin şeirlərdə milli şüur və mənəvi məfkurəni oyadan rəmzlər Cavanşir, Babək, Misri qılnıc, Nəsimi, Sabir, Od, Təbriz xalısı, Dədə Qorquddur:
Məlumdur ki, e.ə.74-71-ci illərdə Spartakın başçılığı ilə qullar Kapuya şəhərindəki qladiator məktəbində qiyam qaldırmış, 74 nəfər azad olmuş, sonra bunların sayı çoxalmış, onlar romalılara qarşı azadlıq mübarizəsi aparmış, Vezuvi dağının zirvəsində düşərgə salmış, cır üzüm tənəklərindən uzun nərdivanlar hörüb gccə ikən aşağı enərək, Roma qoşunlarının üzərinə atılmışlar. Romalılarla 3 il silahlı mübarizə getmişdir. Xəlil Rza həmin hadisələri əsas tutaraq mühakimələr irəli sürür:
Sənətkar tarixin dərinliklərindən üzü bəri gələn azadlıq məfkurəsinə müasir baxışını belə ifadə edir:
78
Xəlil Rzada belə bir məfkurə hələ mücərrəd məna daşıyır, həyat hadisəsindən gəlmir, faktlaşmır; sadəcə, təfəkkür, məzmunu daşıyır, kişiləri məsləkə, əqidəyə hazırlayır. “Əbədi məşəl”, “Kişilər” şeirlərində olduğu kimi: Kişilər başını əyməmiş yada, Xosrova göstərmiş fərhadlığını. Qolları zəncirli dustaq olsa da, Qorumuş təfəkkür azadlığını. (“Kişilər”) Yaxud: Ustadın Cəziri, ustadın Qoran! Xalqın biləyindən qandallar qıran, Bir yandan dağıdan, bir yandan quran Memar düşüncəndə ahəgdi şeirin. (“Kürd şairinə məktub”) Sənətkar milli azadlıq, əsarətdən qurtuluş düşüncələrini 70-ci illərin şeirlərində, milli hüdudlarda ifadə etməmişdir; o, beynəlxalq, qlobal mövzuda yazdığı şeirlərində belə özünün milli ruhunu əks etdirmişdir; bəşəridə milli, millidə bəşəri ideal axtarmışdır: Bu gün qəzəb vahəsidir, Şirvanım da, Muğanım da, Təndirdənmi, ya bağrımdan qopub gəlir səda, nida, Gühar olsun, raketlərə yurd olmasın Qrenada! (“Qrenada, Qrenada” )
X.R.Ulutürkün istiqlal məfkurəsi öz başlanğıcını onu milli “Mən”ə, məfkurəyə doğru aparan müqəddəs mənəvi-bəşəri dəyərlərdən götürür: düzlük kimi saflıq da milli məfkurəyə (istiqlala) doğru aparan psixoloji od, işıq və enerjidir. O, insanı düşündürür, onun milli-fərdi ehtiyatını hərəkətə gətirir (“Ürək qızıl gülə bənzər” (1962), “Saflıq”, “Təmizlik uğrunda” (1973), “Düzlük” (1976), “Yaşamaq” (1977) və başqaları):
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|