Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
79
Sandım ki, hardasa artdı bir çiçək, Bir bənövşə bitdi - ətirli, göyçək. İpək yatağından qopardı məni, Qalx - dedi - dağların yoxuşlarına Saflıq aldı məni, apardı məni, Çəkdi ölüm-dirim vuruşlarına. Hər gün tələb edir: - Yuxudan tez dur! Qılınc qurşamalı, qandal qırmalı! Yalnız özün üçün saf olmaq azdır, Bütün kainatı saflaşdırmalı. (“Saflıq”) Ulutürkün milli istiqlal məfkurəsinin daxili tutumu, onun hüdudları genişdir. Hər bir xalqın təcrübəsi, azadlıq idealı onun üçün sadəcə şüar, anlayış deyildir, mənəvi zənginlik, ləyaqət və bəşəri dəyərdir; düzlük, mərdlik, həqiqət, cəsarət, cəsurluq onun daxili təkanları, hərəkətverici qüvvələri, milli xarakterin davamlı mənəvi keyfiyyətlərindəndir. Onda qətiyyət, dözüm, mərdlik, barışmazlıq və mübarizlik vardır. “Əyilmə” (1962), “Şəlalə kimi” (1962), “Təmizlik uğrunda” (1970), “Sarsılma” (1970), “Kəsə yol” (1982), “Min bir dərdin dərmanı” (1982), “Düzlük” şeirlərində mübarizə pafosu mənəvi-əxlaqi düşüncələrdən ayrılmazdır:
80
60-70-ci illərin şeirlərində milli istiqlal məfkurəsi ilə bağlı düşüncələr, ideyalar candan sızmalar şəklində özünü göstərirdisə, 70-ci illərin axırları, 80-ci illərin əvvəllərinə aid olan şeirlərdə etirafa, elana çevrilir, şair “Mən”i milli məramından söz açır; milli məram fərd, sonra isə məmləkət və millət hüdudlarına qədər müəyyənlik tapır: Dinləyin, dinləyin, mən bir kamanam, Dağ-daşı yandıran aham, amanam. Bir vaxi Albaniya dedilər mənə, Dağlardan vüqarlı alpam, alpanam. Neçə Keyxosrovun açıq döyüşdə Brilyant tacını bomboş qoyanam. Rüstəm-Zal öldürdü öz Söhrabını Söhrabam, mən onu bağışlayanam. Təkcə öz dibinə işıq salmayan, Hamıya nur verən şamam, şamdanam, Dinlə qoca dünya, ey mənim anam: Min yol öldürülən, yenə ölməyən Əzəli, əbədi Azərbaycanam! “Oğlum Təbrizə” (1964), “Təbrizli şairin düşüncələri” (1970), “Xiyabani yurdunda” (1975) “Mən Azərbaycanam” (1979) və başqa əsərlərində istiqlal məfkurəsi Güney və ya Quzey azadlığı demək deyildir; şair Azərbaycanı bütöv dərk edir, onun təqdimatı belədir: Ey bala Təbrizim, gün o gün olsun, Ana Təbrizimə mən azad deyim. Baban Şəhriyara kürəkən ol sən, Qovuşsun Təbrizə Şəhrizad deyim. (“Oğlum Təbrizə”) 80-ci illərdə Xəlil Rza Ulutürk bir ideoloq, azadlıq mücahidi, istiqlal məfkurəsinin əzabkeşi olaraq poetik proqramını elan etmişdir. Şair milli ideallarında mübarizəni, əqidə və məsləki əsas götürmüş, milli bütövlüyü təcəssüm etdirmişdir. 60-70-ci illərin əsərlərində milli mənlik şüur və məfkurəsinin təzahürü sətiraltı fikir qatla-
81
rında ifadə olunmuşdursa, 80-90-cı illərin yaradıcılığında bu, birbaşa özünü göstərmişdir. Həmin məfkurənin təcəssümü, əsasən, imperiyanın kəskin ifşası, yəni mübarizə ideologiyası, Azərbaycan xalqının müstəqilliyi, suverenliyi, yəni milli istiqlaliyyəti ilə bağlı olan tarixi, bədii-estetik axtarışlarla bağlıdır. 80-ci illərin şeirlərində qüdrətli çağırış ruhu fərdi xüsusiyyətdir. Çağırış, səfərbərlik ruhu 40-50-ci illər poeziyasının poetik ruhu deyildir. Bu dövrün çağırış ruhu milli qayə, meram və ideallarla aşılanmış qətiyyətli sənətkar mövqeyidir:
Mübarizə şairin həyat idealı olmuşdur. Həmin məqsəd və məram birdən-birə hasil olmamışdır, milli “Mən” bunun üçün gərgin hazırlıq illəri keçmişdir. Şairi mübarizəyə qaldıran mənəvi- daxili təkan geniş mənada müqəddəs milli kədərdir. O, 70-ci illərin şeirlərində yazmışdır: Kiminsə sevinci bir az bulaşıq, Kiminsə qəlbində büllur bir qəm var. Kimsə dinc... mənimsə damarlarımda Hələ də qışqıran mübarizəm var! (“Geri qaldım”) İstiqlal yolunda tərəddüdlər, büdrəmələr də şair varlığına yad olmamışdır. Onun millilik uğrunda mübarizəsi əvvəl özündən, “Bir mən vardır məndə məndən içəri” deyən təsəvvüf şairi Yunus İmrə kimi iç “Mən”indən başlamışdır. “Əyilmək qorxusu” (1973), “Gücüm, gücsüzlüyüm” (1978), “Çılğınlıqdan dözümə keçid” (1984), “Dözümlü ol, dəli könül” (1984) şeirlərində olduğu kimi:
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|