Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
85
konuşma” (1984), “Barı tanıya bil” (1984), “Bədxaha açıq məktub” (1984), “Mənim işim səndən keçir” (1984), “Sənin ölümünü gözləyənlər var” (1986), “Toxunmadım ilana” (1986), “Son inanma məddahlara” (1986), “Türk sözündən qorxan gəda” (1986), “Lənət” (1986), “Hər şey gəldi-gedərdi...”, “Təslimçi” (1986), “Bəs niyə susdun” (1986), “Yunsaqqal” (1986), “Sən alçaqsan”, “Sağlıq dilərəm sənə” (1987), “Mən sənə güvənirdim” (1987), “Məddah” (1987), “Başkəsən” (1987), “Haçan, hansı yerdə?” (1987) və s.), 80-ci illərin axırlarına doğru Azərbaycanın milli heyatında mürəkkəb ictimai-siyasi hadisələrin baş verməsi ilə əlaqədar olaraq, milli “Mən” bilavasitə, istiqlalçı, yəni sovet imperiyasına qarşı mübariz kimi konkretlik alır. Bu illərin poeziyasında şairin “Mən”i təlatümlü, qaynar lirik polifoniyadan çıxaraq, onlarla birlikdə üsyankar, patetik-publisistik özünəməxsusluğu doğurur. Sənətkarın milli “Mən”i sərt, ağır günlərdə Ali Baş Komandan olsa da, olmasa da, Azərbaycan adından əmr edir: Silahlan! Fərsiz rəhbərliklərin göstərişləri nəticəsində ov tüfəngləri belə əllərindən alınmış xalqına qərar verir: “Topdan, tüfəngdən üstün, tankdan, raketdən güclü qeyrətinlə silahlan!”. Qərar verir ki, “Xiyabani ruhunu nəfəsinlə alışdıran cürətinlə, düşmənə nifrətinlə silahlan! Çünki o, “36-da batmış, 46-da vurulmuş nəsillərdən güclüdür!”. İstiqlalçı şair bu səbəbdən də dünyaya məhəbbəti ilə silahlanan xalqını “hayqıra-hayqıra” səsləyir. Səsləyir ki, “sən tək deyilsən, yer də, göy də sənindir. Bayraq elə özünsən. Qalx döyüşə silahlan! Sən qalib gələcəksən!” Beləliklə, Xəlil Rza Ulutürkün, qəhrəmanın idealından, kişi bağrından Vətənin mənəvi övladları doğulur. Şairdən Azərbaycan başlayır! Xəlil Rza Ulutürk yaradıcılığında milli özünüdərkin mənbələrindən biri də türkçülük məfkurəsidir. Türk milli mənlik şüuruna qayıdış zaman-zaman imperiya siya-
86
sətçilərini, xristianlığı narahat etmiş, onlar həmin ideyalara görə Azərbaycan ziyalılarını pantürkist, panislamist kimi qələmə verərək, nəzəriyyələr uydurmuş, müsəlman Şərqini xristianlığa qarşı qoymuş, ümumən, türkləşmək ideologiyasını, dövlət və millət müəyyənliyini inkar etməyə çalışmışlar. Turan dedikdə türk ellərinin Adriatik dənizi sahillərindən tutmuş Çin dənizinə qədər böyük tarixi Vətəni başa düşülür. Bu tarixi ərazi hələ fərdi vətənçilikdən və azərbaycançılıqdan irəli olandır. Türkçülüyün böyük ideoloqu Ziya Göyalpın da yazdığı kimi “Turan türklərin oturduğu, türkcənin qonuşulduğu bütün ölkelərin toplamıdır” [90, s.63]. Z.Göyalp türkçülüyün son məqsədini də Turançılıq kimi sonuclamışdır: Türkçülüyün uzaq ülgüsü Turan adı altında birləşən oğuzları, özbəkləri, yakutları dildə, ədəbiyyatda, kültürdə birləşdirməkdir” [90, s.63]. Turan- çılığı biz həm də ümumtürk, ümumislam mədəniyyəti, mənəviyyatı kimi qavrayırıq. Vətənçilik və azərbaycançılıq şüuru böyük ümumtürk genindən, dilindən və dinindən nəşət almışdır. Ümumtürk vəhdətində mövcud milli “Mən” özünü dərk etdikcə Türkçülük və İslamçılıq baxışları da dərinləşmişdir. M.Ə.Rəsulzadə 1930-cu ildə Parisdə çap etdirdiyi “Panturanizm haqqında” (Qafqaz problemi ilə əlaqədar) ciddi məqaləsində türkçülüyün ideya-nəzəri əsaslarına əhəmiyyətli münasibət bildirmişdir. Rusiyanın kölələrindən biri, erməni jurnalisti A.Xondkaryan “panturanizm”i təhrif etməyə çahşaraq, məsləkdaşı Zarevandın “Türkiyə və panturanizm” kitabından istifadə edir. Kitabın ideyasına görə guya türk-tatar separatistləri güzəranlarını yaxşılaşdırmaq yox, Rusiyadan ayrılaraq, Türkiyəyə birləşmək istəyirlər. Həmin təhriflərə ciddi etiraz edən M.Ə.Rəsulzadə yazmışdır: “Bizim rus xalqına qarşı heç bir ədavətimiz yoxdur, əksinə, bizim qəlbimiz ona qarşı ən xoş niyyətləriə doludur. Lakin bununla yana-
87
şı, biz həqiqətən zor və qəsbkarlıq yolu ilə bizi də öz arabasına qoşaraq həyatımızı və mədəniyyətimizi istədiyimiz formada inkişaf etdirməyimizə mane olan rus imperializminin düşməniyik” [154, s.106].
M.Ə.Rəsulzadə qeyd edir ki, slavyan xalqlarında olduğu kimi, türk xalqlarında da milli birlik ideyası yaranmışdır və o, romantik səciyyə daşıyır. Həmin birləşmədə Türkiyə mühüm rol oynamışdır. Türk mütəfəkkirləri və ictimai-siyasi xadimləri də bunu öz siyasətlərində müdafiə etmişlər. Konsepsiyaya görə “türk millətçiliyi” tek-milləşdirilmişdir. Məşhur tarixçi Mükrimin Xəlil bəy başda olmaqla təbliğ etdikləri ideyaya əsasən “türklük” bir millət deyil, “irsi” mənada anlaşılmışdır. “Anadolular” belə hesab edirdilər ki, vahid türk milləti deyil, ayrı-ayrı türk millətləri vardır. Böyük öndərə görə Türkiyədəki müasir millətçilik də “panturanizm” və pantürkçülük” deyil, sadəcə “türkçülükdür”. Azərbaycanda da həmin ideya belə qəbul olunur və dərk edilir. Rəsulzadə yazır: “Türklərin birləşməsi ideyasının Azərbaycanın müstəqilliyinin təşəkkül tapmasına müəyyən dərəcədə təsir göstərdiyini inkar etmədən biz israr edirik ki, siyasətdə realist olan Azərbaycan millətləri üçün bu ideyanın yalnız mədəni məsələlər sahəsində əhəmiyyəti olduğu gün kimi aydındır: buna görə də biz müstəqil Qafqaz federasiyasını zəruri sayır və tam səmimiyyətlə bu tezisi müdafiə edirik” [154, s.106] “Xodkaryan kimi Rusiyanın dərdini çəkənlər belə bir halı indi də Türkiyəyə birləşmək kimi qələmə verirlər. Rusiyaya sədaqətlə Qafqazın müstəqilliyi bir araya sığa bilməz”[154, s.107]. M.Ə.Rəsulzadə milli hərəkatları milli özünüdərkin nəticəsi hesab edir. Bu səbəbdən də özünü demokrat, radikal sosialist adlandıran Kerenski və onun nəzəri baxışlarına irad tutur. Kerenski Rusiyanın bölüşdürülməsi haqqında yazmışdır: “Qafqaz gürcülərə, dağlılara və azər-
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|