Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
109
böyük nifrət doğurur. Azərbaycan xalqında milli azadlıq hissləri oyanır. Bundan bərk xofa düşən Tehran mürtəceləri İrandakı azərbaycanlıları gəlişigözəl yağlı sözlərlə dilə tutaraq, “vahid İran millətindən” danışır, azərbaycanlıların milli tarix və dilini danırlar” [108, VII c, s.50]. Lakin Azərbaycan xalqının Cənub tərəfi məsləkindən, idealından, taleyindən dönməmiş, özünün milli hüquqları, azadlıqları uğrunda mübarizəyə qalxmış, Şimali Azərbaycana (Quzey) birləşmək şüuruna, ideyasına yiyələnmişlər. Azərbaycan şairlərinin böyük əksəriyyəti Cənubi Azərbaycan mövzusunda əsərlər yazmışlar. S.Vurğun, S.Rüstəm, O.Sanvəlli, R.Rza, M.Rahim, Ə.Cəmil, M.Araz, B.Vahabzadə, İ.Qabil, C.Novruz, S.Tahir, Ə.Tudə, B.Azəroğlu, N.Həsənzadə, R.Behrudi və başqalarının yaradıcılığı səciyyəvi sayıla bilər. Hətta, 1941-ci ildə S.Rüstəm, O.Sarıvəlli, M.İbrahimov, C.Xəndan, Ə.Məmmədxanlı, M.Rahim və başqaları İrana gələrək, orada hərbi müxbir sifətilə işləmiş və “Vətən uğrunda” cəbhə qəzetini buraxmışlar. Müharibədən sonra da yaşlı nəsillə bərabər, gənc sənətkarlar eyni mövzular, ənənəvi problemlər səviyyəsindən Arazın o tayına baxmış, güclü bədii əsərlər yaratmışlar. M.Arazın “Dünyadan bir Araz axır”, “Astaraçay”, “Haçadağ”, “Yenə Arazı gördüm”, “Araz yadıma düşüb” (1960), “Arazın işıqları” (1968), C.Novruzun “İran qadınlarına heyrət məktubu”, “Yuxumda o taya keçdim bu gecə”, “Mən sərhəd görmüşəm” (1961), B.Vahabzadənin “Neytral zona” (1970), “Qəribədir” (1970), “İki yol” (1972), N.Həsənzadənin “İran şahına məktub”, Məmməd İsmayılın “Nə döyüb döşünə Vətən deyirsən” (1981), “Savalanda yatan igid” (1983), S.Rüstəmxanlının “Tarixi yaradanlar” (1983), H.Arifin “Bakıdan Təbrizəcən”, “Araz sahilində” (1959), “Təbrizim” və başqaları belə əsərlər sırasındadır.
110
Xəlil Rza Ulutürkün Cənubi Azərbaycan (Güney) mövzusunda yazdığı əsərləri də bədii siqləti ilə seçilən nümunələrdir. Şair 60-cı illərdən başlayaraq Cənub (Güney) mövzusuna gah bilavasitə, gah da bilvasitə müraciət etmişdir. “Sağlıq, yaxud vəsiyyət” şeirində (1962) Cənuba münasibət sətiraltı, mətnarası anlamda deyildir, birbaşa vətənin bütövlüyünə münasibət əsasında yazılmış əsərdir. Sənətkar böyük kədərini açıq-aydın ifadə etməkdən çəkinməmişdir. Şairin həsrət, hicran yarası vardır. Bu yara Vətənin birliyi dərdi, qəmidir. Şair “Mən”i müqəddəs torpağın sağlığına badə qaldırmışdır. Bu badə məst olmaq badəsi deyildir, şair “doğma Azərbaycanı, qanlı Arazı unutmamaq, yadda daha yaxşı saxlamaq naminə badə qaldırmışdır”. Şair Arazboyu haradasa saralıb düşmüş bircə yarpağın naminə sağlıq deyir. O, Araza doğru uzanıb gedən cığırın - o taya doğru uzanan qolların sağlığına badə qaldırmışdır. Vəsiyyət edir ki, əgər Ölsəm, məzarıma gülab, ətir səpməyin, vəslə yetmiş Vətəndə Arazdan bircə ovuc su götürüb üstümə çiləyin. O vaxtacan Arazın suları durulmasa, heç olmasa doğma ana dilində mənə rəhmət deyin, rəhmət diləyin. “Oğlum Təbrizə” (1964) hissiyyatlı, ehtizazlı şeirdir. Ata-şairlə bala-Təbriz Azərbaycanın cüt qanadları - o tay, bu tay hesab olunur. Qanad - uçuş deməkdir. Şair Azərbaycanın inkişafını ilk öncə özündə, oğlunda görür, sonra ətrafa baxır. “Mən nəyəm ki, ey Vətən” (1964) şeirində “Vətən ölməzdir” hökmü “ümman”, “Gülüstan”, “Füzuli”, “Sabir”, “ay”, “ulduz”, “qılınc”, “kaşı”, “kainat”, “Ərk qalası” kimi poetik obrazlarla mənalandırılır. “Qardaşım oğlu Babəkə” (1965) əsərində isə deyilir ki, “hər cocuq bir parça Vətən deməkdir”. Şairə görə Vətənin doğuşu - insanın doğuşudur. İnsan və Vətən eyni vaxtda qanad tapır. Nəsillər Vətəndə yetişməklə bərabər, həm də onun dadına yetənlərdir. Xalqın taleyi də maddi və mənəvi birlikdə qüdrət kəsb edir:
111
Bunu ela bilin ki, yalnız və yalnız Birlik qüdrətində yaşayır Vətən. (“Qardaşım oğlu Babəkə”) “Təbrizim mənim” (1965-75) şeirində Təbrizi özünə işıq, pərvanə bilənləri, həsrətindən divanə olanları xatırlayan şair ona əl yellədən biganələri də unutmur, diqqətdən yayındırmır, oğlu Təbrizə üz tutaraq Vətəni evi, cibi boyda bilənləri yada saldıqdan sonra bildirir ki, Təbrizə gedən yollar sərhəddən yox, həm də gözdən-könüldən keçir. Ellə nəfəs-nəfəsə boy atdıqca varlığında kədər də, dərd də rişələnəcək, Vətən məhəbbətindən bəbəklərində şimşəklər yanacaq. Onda Vətəni xəritələrdə deyil, öz könlündəki cəsarətdə, hünərdə axtar: Soruş, cavab verim mən, hardan başlanır Vətən: vicdanın öz səsindən. Zülmətdə bir cüt gözün ildırım qüvvəsindən! Min haqsıza baş əyməz bir haqlının əzmindən! (“Təbrizim mənim”) Şair oğluna - Vətən övladına öyüdlər verir. Bu öyüdlər sadəcə söz deyil, həyat təcrübəsindən, ömür yaşantılarından doğmuş müdrik, pirani öyüdlərdir: Nə meyxanə bucağı, nə mey tasıdır Vətən. Milyon-milyon idrakın Eyni amal uğrunda çarpışmasıdır Vətən! Ayrılsan bu dənizdən, damcı tək itəcəksən. Qovuşsan bu dənizə, özündə milyard tonluq qüvvət kəşf edəcəksən. (“Təbrizim mənim”) Şair Təbrizi özü üçün susmaz mübariz bilir. Bu mübariz Ərani, Xiyabani, Səttarxan ruhundan doğulub. Buna görə də onun əzmində və inadında da vətən müqəddəsləri yaşamalıdır. Bu, mübariz torpağın min-min itkilərinin yerinə tapılmış dürdür. O, yalnız alilik, ülvilik üçün doğulmuşdur:
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|