Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
118
ləyaqətlidir. Çünki “nəfəs haqdan gələndə sal qayanı da dəlir”: Döyüş gedir cahanda, şərəf naminə döyüş, Silah düşsə əlindən dişlə, dırnaqla döyüş! Dırnaqların üzülsə, kirpiklərinlə döyüş Kirpiyin külə dönsə, yan, ciyərinlə döyüş! Sənin ki, od nəfəsin bir az dərindən gəlir Alov, atəş yurdunun öz təndirindən gəlir. Nəfəs haqdan gələndə sal qayanı da dəlir! “Bizim Zeynal” şeirində xalq doğruya, düzlüyə olan bağlılığın bədii təcəssümü kimi canlanır. Şəxsiyyətlər həyatı, əməlləri və nurlu taleləri ilə xalqı aldatmayıblar. Şeirin də müasirlik məziyyəti budur ki, hakimiyyətlə xalq arasında birlik, tənasüblük olmalı, hakimiyyəti təmsil edənlər xalqı aldatmamalıdırlar. Ucalığın meyarı düzlük və təmizlik olmalıdır:
Şairin hakimiyyət və sənətkar qarşısında qoyduğu tələb budur: Çəkməçidən nazirədək dərk eləsin hamı bunu - El gözündə ucalanın neçin uca olduğunu. Şah İsmayıl Xətaiyə həsr olunmuş “Göylərdən gələn kişi” əsərində xalqa məxsus olan müəyyənlik vüqar və iqtidar, qılınc və qələm, birlik və vəhdət, haqq və vicdandır! Xalqın milli qürurunu, azadlıq və mənliyini tərbiyə edənlər tarixi qəhrəmanlar, yanar zəkalardır! Onların timsalında təcəssüm olunan milli özünüdərk və əbədiyaşarlıqdır! Sənətkar, naqis olana qarşı milli idealı qoyur. Dövrün psixoloji təzadlarını milli vətəndaşa çatdırmaqla həqiqəti, ideal olanı dərk etdirmək istəyir. İstəyir ki: Xalqın yaman günündə, qan qaraldan günündə, Məhəbbət qıtlaşanda, sədaqət qıtlaşanda, Hiyləgərlik, tülkülük öz həddini aşanda, Bazarda balla şorun qiyməti bir olanda, Məhkəmədə canivlə hakim əlbir olanda,
119
Alimi susduranda bir nadanın öyüdü, Qorxaq ələ salanda qəhrəmanı, igidi, Qara ağdan, namərdlər mərddən seçilməyəndə, Mənliyi olmayanlar, “mənəm-mənəm” deyəndə, Namus qızıl taxtından, qeyrət gözdən düşəndə, Odu, közü hər yetən öz önünə eşəndə Qızılgülün yerində qaratikan bitəndə, Sözün, şeirin meyarı ilim-ilim itəndə, Lapdan çıxır ortaya, gəlişi möcüzəli, Şah İsmayıl Xətai, ya Məhəmməd Füzuli! Xətai və Füzuli, Qılınc və Qələm - bu birlikdəki vəhdət zamanı silkələyəndir! Xalqa, millətə “Dur! Qalx! Ya da öl!” - deyəndir. Fəqət:
Gözü götürməyənlər, iman gətirməyənlər, Başı gora əsənlər, yıgmağa tələsənlər, Tanqahının üstündə əsim-əsim əsənlər, Ziyankar cücü kimi sucaqda yaşayanlar Qoltuqda girlənənlər, qucaqda yaşayanlar, Qoyma! Məlundur- deyə haray-həşir təpərlər, Zəncir çeynər, tələsik od üstə su səpərlər. Fəqət sönməz, qaralmaz xalqın, haqqın vicdanı - Şah İsmayıl Xətai, Xiyabani, Ərani. Sənətkarın qənaəti budur: xalq ləkə götürmür. Xalq işi haqq işidir! Xalqın birliyinə, yüksəlişinə mane olanlar “zəqqumlar, kor qaranlıqlardır”! 80-ci illərin əsərlərində Xəlil Rza Ulutürk ifşaçı, cəmiyyətə müxalif şair mövqeyi ilə fərdiləşdiyinə, milli ideoloq və məfkurə carçısı olduğuna görə həmin əsərlərin fitrətində də “Xalqın, haqqın vicdanı” - mövcud milli “Mən” - ideal dayanır. Mütəfəkkir şair ideoloq, mücahid kimi milli idealını, şüur və məfkurəsini təcəssüm etdirir. Onun milli “Mən”ində xalq məfhumu və mənasının ifadəsi qüvvətlidir. “Mənə bənzə” (1981) əsərində müəllif xalq adından proqramını, məramnaməsini obrazlı surətdə elan edir:
120
Ömrüm, günüm, mən hardayam gör bu gün də Qətran buludlara qarşı ildırımlar yürüşündə! Ciyərimi bac istəyən ölüm-dirim döyüşündə. ... …İlkallahım, son allahım, mübarizə!Mənə bənzə! Doğransam da xıncım-xıncım, zərrə-zərrə, rizə-rizə, Məramımdır mübarizə! Mənə bənzə! Xəlil Rza antipodların simasızlığını, ləyaqətsizliyini göstərərkən, vətəndən, xalqdan, stuldan xeyirləri üçün istifadə edən hiyləgərlərin obrazını yaradarkən, mənfinin əməllərini müxtəlif psixoloji məqamlarda ifadə edir, qəti mövqeyini bildirir. Onun qələmində mənfi tip “vətənin cəsur oğullarını şikəst etmək üçün tələ quranlardır, dünən güllə ilə vurulanların nəslini indi sözlə vurmağa hazır olanlardır”, mənəvi cılızlar, xəbislər, miskinvə dargözlərdir:
Vətən və xalq sənətkar dünyabaxışında tanıdır, bütövdür, bu səbəbdən də ona özünü bütövlükdə həsr edir:
Sənətkar özünü xalqın həyatına, xidmətinə verdiyinə görə onun adından danışmağı da haqlı, səlahiyyətli bilir:
İfşaçı şair 80-ci illərdə (1985-1987) yazdığı şeirlərində düzgün qiymətləndirir ki, xalqı geri qoyanlar, onun adını hör-
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|