Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
142
hissiyyatlarla gələn ideyalar şəklində təcəssüm olunur. Burada sənətkar ruhunun ehtirasları, sarsıntı və sevinc emosiyaları poetikləşdirilir. Şair dərdinin, kədərinin səciyyəsi fərdi deyil, Vətənə məxsus olan müqəddəs ictimai kədərdir. Biz şairin obrazlar silsiləsində qədim Albaniya, Turan müharibələri, Dumanlı Təbriz, Çənli Zəncan, Xiyabani, Doktor Ərani, İsfahan, Beyləqanı və Naxçıvan abidələrini - tarixi keçmişi ideya şəklində xəyal edirik. Milli Azərbaycan kədəri tarixi nikbinlik işığında əzəmətli təsir bağışlayır:
“Sən hansı cəbhədənsən” (1979) şeirində xalqın müəyyənliyi psixoloji-mənəvi məqamlarda görünür. Adamlarda özünü göstərən mənəvi naqislik nəticə etibarilə xalqa dəyir. İnsan yalan danışırsa, susmaq vacib olanda hay-haray qoparırsa, danışmaq lazım gələndə lal-kar olursa, xalqı üçün haqqına olanı demirsə, şair bunu mənəvi “qısırlıq”, “cəbhəsizlik” hesab edir. Müəllifə görə xalqına, torpağına yad baxanlarda milli hissiyyatlar, mənəvi dəyərlər korşalanda xalq unudulur. “Qayalar şahid olsun” (1979) əsərində qayalar aləmini seyrə dalan, oxucu ilə həsb-hal edən sənətkar mühakimələr yürüdür, vətənçiliklə vətənsizliyi qarşılaşdırır: Hesabla gör nə qədər Sözdə “Vətən” söyləyən Vətən dəyyusları var. Qoparaq dargözləri, Ataq ürəksizləri Silək məsləksizləri, Ölkənin ayağından, görək nə qalır onda, Xəlil Rza buqələmun tək rəng alanları, hörümçək kimi
143
tor qurub qan soranları, yalnız kürsülərdən el dərdinə qalanları, təfəkkürü qotur olanları, “baş” sayılan başsızları, müasir müaviyələri, şöhrət üçün vəzifə üstündə əsənləri, rüşvətlə can bəsləyib pambıqla baş kəsənləri, xalqın sinə-sində xərçəng olanları, Vətən, millət adından kürsüyə dartmanları xalq içərisindən ayırıb oxucuya təqdim edir, “yurddaşın” mürəkkəb aləmini, naqis xislətini damğalayır. Belələrini “vətənbaz hərzələr, insanvari gürzələr” adlandırır. Bütün bunlara qarşı şair Azərbaycan, Vətən idealını qoyur, xalqın mürəkkəb, ziddiyyətli psixoloji xüsusiyyətlərini emosional təzahür etdirir:
80-ci illərin əsərləri içərisində “Məndən başlanır vətən” (1983), “Azərbaycan” (1988), “Gəlir Böyük Azərbaycan” (1986-90) əsərləri azərbaycançılıq idealı, xalq taieyi, vətənçilik və xalqçılığın poetik ifadəsi olan əsərlər kimi xüsusi yer tutur. “Gəlir böyük Azərbaycan” əsəri Azərbaycanın müstəqil dövlətçilik ideologiyası, xalqın gücü və səbatının poetik təcəssümüdür. Bu qəbildən olan əsərlərdə şair xalq, tarix, azadlıq, müstəqillik məfkurəsini yaşatmaq və uğrunda mübarizə aparmaq məramında müəyyənləşir: ...Sən deyirsən: Gəmiriblər, sümürüblər Çox didilib, çox talanıb 144
Dönə-dönə şaqqalanıb, Neçə yerə parçalanıb, Mən deyirəm: - Kül altında qalan qordu, Gözlərimdə yanan nurdu Yalnız Araz, ya Kür deyil, Ərzi qucan ekvatordu məmləkətim. ...Sən deyirsən: - Havalanma! Kəmnəfəsdir, o kəmnəfəs Məndeyirəm: neçə-neçə uluslara öz qanını bağışlayan dahi millət ölə bilməz! (“Gəlir böyük Azərbaycan”) Xəlil Rzanin lirik-epiks) hissi-romantik təsvirlərində mənəvi birlik ideyası bütün millətə, hər vətəndaşa ünvanlanır, milli şüura, məfkurəyə doğru yönəlir, bütün insanları mənəvi axtarışlara səsləyir:
Hər nəfəri, hər milləti, Hər fitnəni yuvasında haqlamalı! Yalnız mətbu sözləri yox, ürəkləri, şüurları, şüuraltı düşüncəni yoxlamalı! Millətləri udmaq üçün gizli nəşə çəkənləri rüsvayçılıq divarına, boş məzara mıxlamalı! Xəlil Rza Azərbaycanı başqa ruhda təsəvvür edir. Azerbaycarı Məsləki onun İdealıdır. O, əmindir ki, cəsurluğu və qəhrəmanlığı ilə Azərbaycan Dövlət müstəqilliyini əldə edəcək və dünya meridianlarına qovuşacaqdır:
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|