Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
149
şizmin hər cür təzahürünə qarşı barışmaz mövqe tutan, imperializmin buxovlarını qıran bir sıra ölkələrin rnübarizə əzmi, üsyankar ruhu çox sərrast və qüvvətli ifadə olunmuşdur” [310, s.3]. Həmin illərdə B.Vahabzadə “Sökün çəpərləri” (1965), R.Rza “Lüban oğlu Şəkib (1967), “Vyana xatirələri”, C.Novruz “Zamanın səsi”, Ə.Cəmil “Kuba vətənpərvərlərinə”, N.Həsənzadə “Fələstin nəğmələri” şeirlərini yazmışdı. 60-cı illərde Xəlil Rza yüzlərlə əsər yazmış, üç kitab çap etdirmişdir (“Məhəbbət dastanı”, “Mənim günəşim”, “Qollarını geniş aç”). 60-cı illərin poeziyasında motiv əlvanlığı güclü olmuş, başlıca mövzular dostluq, təbiət, ana, ata, ocaq, torpaq, xəzər, vəten, vətəndaşlıq, beynəlxalq Cənubi Azərbaycan və müharibə ilə bağlı olmuşdur. Ümumən “Müasir şairlərin lirikasında özünəxas, orijinal yazı manerası, üslubu, deyim tərzi, hadisəyə, fakta, obyektə münasibət, estetik duyum, zövq və idrak baxımı mövcuddur... Lirik şeirin gözəl hər cəhətdən mükəmməl nümunələrində yeni ruh, yeni fikir, məna və məzmun, forma yeniliyi, bədii tamlıq, emosionallıq müşahidə olunur, müasir insanın istək və arzuları: onları düşündürən ictimai-fəlsəfi, etik-əxlaqi məsələlər ön plana çəkilərək məhəlli, məhdud tərzdə deyil, ümumiləşdirici, bəşəri bir əhatə və vüsətlə bədiiləşdirilir” [22, s.333]. Xəlil Rza fərdi şüuru oyatmağa və fəallaşdırmağa psixoloji məqamlardan başlamışdır. 70-80-ci illərin poeziyasında aparıcı bədii keyfiyyət olan psixoloji-mənəvi məqamların poeziyası mənbəyini əslində 60-cı illərin ilk nümunələrindən tapmışdır. Bu baxımdan “Nifrətim var” (1960), “And içirəm” (1962), “Şəlalə kimi” (1962), “Ermitaj və Avrora”, “Ürək qızıl gülə bənzər” (1962), Əyilmə” (1962), “Qonaq cağırıram bəşəriyyəti” (1963), “Vəzifə” (1967), “Mən Şərqəm” (1968), “Bir dostun öyüdü” (1968) şeirləri səciyyəvidir. Nümunələrdə mövc-
150
ud mühitə qarşı etiraz motivləri aşkarlanmağa başlamışdır. Onun müharibələrə etirazı həm də məhkum millətin istismarçı imperiyaya qarşı etirazları anlamındadır:
“Vətən, ya ölüm” (1960 - 1962) şeirinin mövzusu Kuba xalqının azadlıq mübarizəsindən, “Kürd şairinə məktub” (1963) şeirinin movzusu isə kürd xalqının həyatından alınmışdır. Kuba rəhbəri F.Kastronun eyni adlı fikrini (Vətən, ya ölüm!) şeirə başlıq verən şair beynəlxalq mövzu və motivlərə keçid etmiş, həyat və bədii təzadı əsas götürərək, azadlıq ideyasını, əslində milli olanı - öz inam və idealını fərdiləşdirmişdir: Basılarmı, söylə heç Qız-gəlini, anası, Hər mahnısı, laylası silahlanmış bir Vətən?! Dinlə, qəlbimdən qopan bu alovlu sözləri: Haqqa güvənənlərin yerə gəlməz dizləri! - Vətən, ya ölüm dedin. Budur məramın! Ancaq Ölüm - düşmənimizin, Vətən - sizin olacaq! Xəlil Rzanm poetik “Mən”i lirik qəhrəmana keçidini də 60-cı illərdən: “Mənim şeirim” (1962) və “Əbədi mə-
151
şəl”dən (1963-1964) alır. Sənətkarın yaradıcılığında sakit, təmkinli görünən lirik “Mən” tərənnümə, vüqar və əzəmətə uyğun olaraq “böyüyür”, “qəhrəmanlaşır”. Akademik M.Arif demişkən, “Mən, biz, bütün dünya bir adamın sinəsində çarpazlaşır və bəşəriyyətin səadəti naminə qüvvətli, coşğun, ehtiraslı bir ürək kimi vurur. Arxayınlıq, ictimai laqeydlik, meşşan istirahəti demək olar ki, lirikamızın qəhrəmanına yaddır. Bu qəhrəman narahatdır. Onu “dünyanın dərdi, torpağın ağrısı yatmağa qoymur” (R.Rza), o “tək özü üçün yaşamaq istəmir” (C.Novruz), o, ən böyük səadəti - ömrünü xalqa verməkdə, bəşər səadətində görə bilməkdə, zəhməti ilə ölkəsini sevindirməkdə axtarır. X.Rza deyir:
Lirik qəhrəmanın cəbhəsi, məramın səngəri əslində, amalı, idealı hazırlayır, bu amalda Vətən eşqi, əxlaqı və istiqlalı bəklənir. Vüsal şair poeziyasının istiqlalıdır: Həyatımı verərəm Bircə sənin yolunda, Sənin özünü isə Bu Vətənin yolunda! Ürəyimin aynası, Qəlbimin amalısan. Mən öləndən sonra da Məni yaşatmalısan! Mənim şerim vüsalı, İstiqlalı alqışlar. Şerimin davamıdır, Salondakı alqışlar! (“Mənim serim”)
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|