Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
158
qətli Yasir Ərəfatı qoyur, millətçilərə ibrət dərsi götürməyi təlqin edir. “Qrenada, Qrenada” şeirində isə 80-ci illərdə qəsbkarların dünyanı yenidən silkələmək cəhdlərini pisləyir. Etiraz edir ki, dünyanı tutan, dişlərindən qan daman yırtıcıların quduz tamahları, iştahaları sönmür, onlar kiçik uzaq adaya belə “təyyarə və tanklarla dəstə-dəstə gələrək bombalarını uşaq bağçalarına belə salmaqdan çəkinmirlər”. Qrenadanın torpağından keçən ağrı şairin də ürəyindən keçir, onun duyğu və düşüncələrini hərəkətə gətirir: milli başlanğıcdan bəşəri, dünyəvi ma-hiyyət, İnsan taleyi, millətlərin taleyi nəşət alır:
Xəlil Rza Ulutürk milli mövzular çərçivəsindən qlobal, bəşəri hadisələrə baxır, beynəlxalq hadisələrdən yazanda isə milliliyə üz tutur. Buna görə də şair 15 noyabr 1962-ci il gündəliyində yazırdı: “Milli xüsusiyyətin meyarı Vətəndir, ana dilidir. Hansı xüsusiyyət ki, Vətənin tərəqqisinə, ana dilinin gözəlləşməsinə, çiçəklənməsinə yardım edir, o əsl milli xüsusiyyətdir, yaşamaq haqqına malikdir”[318]. X.Rzanın lirik qəhrəmanı narazılıqlarını ifadə edəndə, özünü axtaranda müsbət idealı bəkləyir. O, mənfiliklərə etiraz yönündən “iç” həqiqətlərini: arzu və amalını, estetik idealını təzahür etdirir:
159
Bir əsarət zənciri qırılacaq hardasa. (“Ən gözəl gün”) X.R.Ulutürkün milli ideala, xalq taleyinə, milli azadlıq hərəkatına gəlişi, bir az “kənardan”, dolayısı ilədir. Şair bəhanələr, vasitələr araya-araya, mətnarası və sətiraltı məqamlar güdə-güdə birbaşa milli ideala doğru yol gəlmişdir. Avropa, Asiya və Afrika xalqlarının azadlıq hərəkatlarına nəzər yetirən, hadisələr ətrafında təfərrüatlara varan, süjetə meyl edən və ideyaları çözən sənətkarlar, həm də konkret xalqların: Vyetnam, Kuba, Qrenada, Fələstinin istiqlal tarixinə fərdi yanaşmış, onlan bədii cəhətdən ümumiləşdirmişlər. Fövqəl dövlətlərin müstəmlə-kəçilik siyasətini pisləyən, bəşəriyyətin taleyindən nigaran qalan şair sətiraltı eyhamlarla öz xalqının taleyindən də ciddi narahatdır: Buludlarda batdı Ay... mənsə yata bilmirəm. Lülədə güllə kimi ürəyimdə qəzəb, qəm. Qırmızı çay od olub axır mənim qanımda Hərraca qoyulubdur bir millətin taleyi Qudurğan bir dövlətin siyasət meydanında. (“Rədd olun Vyetnamdan”) Dünyaya üz tutub milli idealına işarələr vuran lirik qəhrəman deyir:
Amerikanın istismar dünyasını ifşa edən “Qəzəb mar-
160
şı” (1967) əsərində lirik qəhrəman hadisə və təfərrüatlar haqqında məlumat verir, təsvir və təhkiyəyə yeri gəldikcə müdaxilə edilir; bəzən şair müdaxilələri ilə təhkiyə əvəzlənir. Xalq taleyi, xalq birliyi ideyasının toxumları, rişələri də 60-cı illərin əsərlərindədir. “Oğlum Təbrizə” (1964), “Anam layla çalır” (1966) əsərlərində real həyat lövhələrinə, təfərrüatlara varan şair müdrik, yığcam xalq bayatılarında da öz idealını, xalq taleyini mətnarası, sətiraltı anlamlarda ifadə edir. Ana yanıqlı laylalar çağırır:
60-cı illərin poetik nümunələrini gözdən keçirərkən, bir qənaət aydın görünür: Xəlil Rza Ulutürk təbiətə aludə şairdir. Onun təbiət şeirləri həm obyektiv, həm də mühakiməli, analitik məzmunda, təsvirlərdədir. “Bahar” (1960), “Yeni pəncərələr” (1960), “Göygöldə sübh açılır” (1961), “Mən Dneprə vurulmuşam” (1961), “Riqa körfəzində günəşin qürubu” “Günəşin yarısı görünür ancaq” (1961), “Bir dəstə çiçək” (1961), “Bakı bağları” (1961), “Bahar kimi” (1962), “Qızıl balıq və şəlalə” (1962), “Sonsuz qüvvət” (1962), “Ömrümdə Kür çayını bu rəngdə görməmişdim” (1962), “Göyçayda payız
161
səhəri” (1963), “Dəlidağ” (1963), “Uşaq bağçası dənizdə” (1964), “Quba bağları” (1960 - 68), “Güldəstə toplayıram” (1965), “Aç qoynunu, ana torpaq” (1965), “Gül bağında düşüncələr” (1966), “Qobustan qayaları” (1966), “Bütün fəsillərdə bahar yaşayır” (1967), “Gəncənin çinarları” (1967), “Dəniz səni çağırır” (1967), “Dəniz kimi yaşamaq” (1967), “Xəzərdən ayrıla bilmirəm” (1967), “Qar altında bahar” (1968), “Çağırır Göyçay məni”, “Daşın ətri” (1968), “Sən mənə bənzəyirsən” (1969), “Babalar yatan yerdə” (1969), “Baharda (1969), “Həftədə bir kərə, ayda bir kərə” (1969) şeirlərində həm idilliya, bədii dekor, həm də təbiətə müdaxiləli ve münasibətli baxış güclüdür. “Mən Dneprə vurulmuşam” (1960-61) şeiri Dneprin, “Riqa körfəzində günəşin qürubu” (1961) şeiri günəşin, “Göygöldə sübh açılır” (1961) şeiri Göygölün gözəlliyinə həsr olunmuşdur. Nümunələrdə gözəlliyin mənalandırıl-ması səciyyəvi xüsusiyyətdir. Məsnəvi təhkiyəsi üzərində qurulmuş əsərlərdə Göygölə, Dneprə əyanilik görümü verən təsvir vasitələri əsasən təşbeh və metaforalardır:
Mikayıl Müşfiqin “Küləklər” şeiri kimi, 3 - 3 - 3 - 3 bölgüsündə yazılmış “Bahar” (1961) ehtizazlı tərənnüm şeiridir. Lirik qəhrəman yaz gözəlliklərini buya-duya, yaşaya-yaşaya onu dəyərləndirir:
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|