Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II FƏSİL SAİRİN POEZİYASINDA MİLLİ AZADLIQ HƏRƏKATININ ƏKSİ 2.1. İctimai-siyasi lirikasının təkamülü və fərdi
145
Nur və büllur Azərbaycan! Dar: gözlərin görmədiyi Tamam yeni Azərbaycan! Varlığımda od yerinə gəzən qanım Azərbaycan! Acgözlərə, zalimlərə yağı, qənim Azərbaycan! Ey yol kəsən, çəkil, rədd o l! Açır yolu Azərbaycan! Böyük, ulu Azərbaycan! Mənim canım kibi dəli, Dəli-dolu Azərbaycan! Köhlənimə çata bilər kimin atı Gözlərimdə ulduzlanır Azərbaycan kainatı! Şair yeni zəmanənin, təzə dünyanın doğuşunda xalqla şəxsiyyət, sənətkarla xalq arasında tamliq, vəhdet təsəvvür edir:
Xəlil Rza Ulutürkün poetik təfəkküründə milli özünüdərklə bağlı ideya-fikir qaynaqları zəngindir. Biz bütün bunların təfərrüatlarına varmadıq, önəmli görünən xüsusiyyətlər üzərində dayandıq. Məqsəd şairin yaradıcılığındakı milli şüur, məfkurə, türkçülük, azərbaycançılıq, xalqçılıq, vətənçilik ideyalarını aşkarlamaq və onların tarixi əhəmiyyətini göstərmək olmuşdur. Xəlil Rza Ulutürkün adı Azərbaycanın milli azadlıq hərəkatı tarixi ilə möhkəm bağlıdır. Həmin hərəkatın bədii ifadəsi onun yaradıcılığında da güclüdür. Xəlil Rza poeziyası birdən-birə kamala dolmamış, çətin təkamül yolu keçmişdir.
146
Bu səbəblən də sənətkarın yaradıcılığında ictimai-siyasi lirikanın keçib gəldiyi yola və poetik xüsusiyyətlərə diqqət yetirmək zərurəti vardır.
147
II FƏSİL SAİRİN POEZİYASINDA MİLLİ AZADLIQ HƏRƏKATININ ƏKSİ 2.1. İctimai-siyasi lirikasının təkamülü və fərdi müəyyənlik xüsüsiyyətləri
Xəlil Rza bədii yaradıcılığa XX əsrin 40-cı illərinin sonlarından başlamışdır. Şairin arxiv sənədlərində ilk mətbu əsəri 1948-ci il, “Kitab” şeiri (“Pioner>” qəzeti) göstərilir; Lakin həmin ildə “Pioner” qəzetində şairin “Abşeron” şeiri dərc edilrnişdir. Şair 50- ci illərdə “Qatar gedir” (1951), “Budapeştdə heykəl” (1951), “Müqəddəs yol” (1952), “Böyük günlər bayramı” (1953), “Radionu dinlərkən” (1954), “Həyat düşüncələri” (1954) şeirlərini yazmışdir. Həmin nümunələrdə patetik intonasiya (xitablar, emfatik vurğular) güclü olub, obrazlılıq, obyektə psixoloji münasibət azlıq təşkil edir. “Şərqin gozləri” (1956), “Şairin cavabı” (1956), “Bəzənin, a qızlar”(1961), “Böyük günlər bayramı” kimi ictimai-siyasi şeirlərdə ənənəvi motivler, emfatik- məntiqi vurğular, III şexslə bağlı olan münasibətli, məsnəvi üzərində qurulan epik-lirik tehkiyə görünən xüsüsiyyətlərdir. 60-cı illərdə dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələr, azadlıq hərəkatları milli ədəbiyyatlara xəlqi-bəşəri dəyərlər gətirmiş, poeziyada bədii keyfiyyət dəyişiklikləri doğurmuşdu. “Altmışıncı illərin şeirlərində üslub polifonizmi xüsusilə diqqəti cəlb edirdi. Fərdi üslublar get-gedə püxtələşir, poeziyada rəngarənglik yaradırdı... Zamanın yeni inkişaf meyllərini, onun aparıcı tendensiyalarını da altmışıncı illərdə yazıb-yaradan şairlər eyni üsulla qəbul edə bilməzdilər” [317, s,6]. Xəlil Rzanın “Mən”i daha tez”«özümləşdi”; Xəlil Rza Afrika, Amerika, Avropa hadisələrinə üz tutanda daha çox milli “Mən”ini, şüur və məfkurəsini düşünmüşdür. Günün adilikləri mövzüsünda
148
yazılmış şeirlərdə belə ictimai (siyasi) məzmun və məna özünü ciddi təzahür etdirmişdir, 60-cı illərdə yazılmış “Mərmi” (M.Araz), “Soyuq olun, insanlar”, “Hind masalı” (R.Rza), “Bizim əsr”, “Qorunun” (C.Novruz), “Raketlər keçir” (N.Həsənzadə), “Şim- sim, qapını aç” (S.Rüstəmxanlı), “Tapılmaz” (M.İsmayıl), “Daşa düşər” (F.Qoca), “Fikir qanadlarım” (B.Vahabzadə) və başqalarında ictimai-şiyasi ideya-məzmun qabarıq əks olunmuşdur. 60-çı illərin poetik axtarışları X.Rza idealının mənbələrini əsasən aydınlaşdırmış, türkçülük, Vətənçilik, azadlıq, istiqlalçılıq ideyalarını təzahür etdirmişdir. “Atrikanın səsi” (1960) (sonralar “Şairin şəsi”, “Azərbaycanın səsi”, “Xalqımın səsi”, “Mənim səsim”) şeirində azadlıq ideyasının məna, tutumu, onun poetik intonasiyası, ifadə vasitələri, bəşəri “Mən” güclü inikas olunmuşdur, Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə, qram-qram, Qolumdakı zəncirləri qıram gərək, Qıraml Qıram! Azadlığı istəmirəm bir həb kimi, dərman kimi İstəyirəm Səma kimi, Günəs kimi, Cahan kimi! Çəkil! Çəkil, ey qəsbkar! Mən bu əsrin gur səsiyəm! Gərək deyil sısqa bulaq! Mən ümmanlar təşnəsiyəm! Lirik qəhrəman əzmi, qətiyyəti, inam və mübarizəsi, dünya, günəş, şəma boyda olan Azadlıq idealı ilə Xəlil Rza poeziyasına bəşəri məzmun gətirmişdir. B.Vahabzadə təsadüfi yazmırdı ki, “Afrikanın şəsi” adlı yığcam bir şeirdə yalnız Afrika xalqlarının deyil, öz azadlığı və istiqlalı uğrunda ayağa qalxan və müştəmləkəçiliy fa-
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|