Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
136
danışmaq olmaz. “Yanardağ” (1975), “Yaxşı ki bu yurdun balasıyam mən” (1978), “Mən bu gecə oyağam” (1978), “Mən Azərbaycanam” (1979), “Yurdum sənin sağlığına” (1979), “Yaxşı ki” (1980) şeirlərində vətənə qiymət tərənnüm və vəsf halındadır:
Azərbaycan (Vətən) məfhumu qürur və qəm dəyərləri üzərində də təqdim olunur. Almas İldırımdan təsdis (başqa bir şairin əsərindən istifadə yolu ilə yazılmış müsəddəs) etdiyi “Azərbaycan” şeirində də belədir:
“Mən nəyəm ki, ey Vətən!” (1964), “Mən bu gecə oyağam” (1978), “Mayakovski ilə söhbət” (1982) şeirlərində ifadə olunan milli məzmunda bəşəri xüsusiyyətlər vardır. Belə nümunələrdə Vətən, xalq məfhumları şairin milli şüurunda bəşəri dəyər kəsb edir:
Sən Aya, ulduza tən! Sən Füzulim, Sabirim... Yüz dahiyə aşiyan. Qılınclarda, səslərdə Kaşılarda yaşayan zəhmət, şöhrətim, şanım, ləlim, dürrüm, mərcanım. Mən bir ovuc torpağam, Sənsə kainat qədər 137
Sonsuz, Azərbaycanım! (“Mən nəyəm ki, ey Vətən”) “Səməndər quşu kimi” (1970), “Şeirimizin Babəki” (1978-80), “Məmməd Araza” (1982), “Xudu müəllim” (1983), “Məndən başlanır Vətən” (1983), “Sənin cavabın” (1984) və başqa əsərlərdə xalq haqqında birbaşa yox, dolayısı ilə söz açılır; Sənətkar və xalq vəhdəti R.Rza, B.Vahabzadə, M.Araz, X.Məmmədov, X.Rza şəxsiyyətində milli-mənəvi dəyər kimi ifadə olunur. Tarixi şəxsiyyətlər xalq psixologiyası və mənəviyyatının təcəssümü kimi dərk edilir: -
Oddur - dedim - bu nəfəs Zəlzələ dağı yerdən bəlkə qopara bilər, Sənətkarı xalqından heç nə ayıra bilməz. Belə əsərlərin ideyasında xalqla sənətkarın, kütlə ilə şəxsiyyətin birliyi əsas xüsusiyyətdir. Şair təsvir və təhlil vermir, mühakimə yürütmür, tarixi şəxsiyyətlərin həyat yolunu xatırladır, onların vətənə, xalqa gərəkli olmaq amalını, tərbiyəvi-idraki rolunu yada salır. Vətən, xalq tarix və yaddaş mənasında dəyərləndirilir. Araz, Xudafərin, Vaqif, Qobustan, Babək, Sabir, Füzuli, Şəhriyar, Savalan, Xiyabani, Xətai, Təbriz, Zəncan bədii nümunələrdə sadəcə tarix deyil, həm də müasir adamın qan və idrak yaddaşının qaynağıdır. Xəlil Rzanın poeziyasında xalqın həyat və məişəti (reallıq), psixologiya və mənəviyyatı bəzən epik təsvir və tehkiyədən çox, psixoloji-mənəvi məqamların bədii ifadəsində daha çox aydınlıq və konkretlik kəsb edir. Tarixi gerçəkliyə münasibətdə milli və qeyri- milli həqiqətlərin qarşılaşdırılması, təzadlar üzərində aşkarlanması, psixoloji-mənəvi xüsusiyyətlərin daha canlı və təsirli əksi də diqqətəlayiqdir. Gerçəklik, psixoloji həyat və düşüncə tərzi, əxlaqi-estetik keyfiyyət azərbaycançılığın ifadəsi kimi konkretdir.
138
“Tamam doğmayan günəş” psixoloji düşüncələr şeiri, şairin özü ilə həsb-halıdır. Başlıca estetik fikir belədir ki, yalnız dövlət deyil, həm də “söz” və “ilham” xalq sərvətidir. Söz xalqın keşiyində durduğu kimi, xalq da sənətkarın qulluğunda olmalıdır. Şeirdə poetik cəhətdən zəif görünən misralar da vardır. “Mən bəlkə sevməzdim Azərbaycanı, Sənin tək oğullar yetirməsəydi” kimi ideya cəhətdən gücsüz sətirlər X.R.Ulutürk yaradıcılığından aşağı səviyyədə durur. 60-cı illərin ortalarına qədərki şeirlərdə Azərbaycanla bağlı olan ideya və düşüncələrin inkişafı bədii təsdiq, nəqli sintaksis, adi intonasiya, lirik mühakimə halındadır. Bu əsərlərdə, əsasən, daxili- psixoloji düşüncələr, fikir və hissiyyatlar ifadə olunmuşdur. Şairin mövzuya süjetli müraciəti yoxdur. “Biz gəldi-gedərik” əsərində Azərbaycanın, Vətənin əbədiliyi ideyası mənfi emosiyalarla təzadda inikas etdirilmişdir. Vətənə heç nə vermədən ondan umanlar şairi narahat edir: Oğullar müxtəlif, anasa eyni, Ayıqlar, sərxoşlar, yatanlar da var, Ötərki ömrünü xalqın, Vətənin Əbədi ömrünə qatanlar da var. “Bədgüman nankor” (1967), “Sən inanma məddahlara” (1968), “Mən Şərqəm” (1968) və başqa əsərlərdə vətənbaz, millətpərəst boşboğazlar ifşa olunur. Vətənin varlığı və müdafiəsi - dövlətçiliyin qorunması ehtizazlı bədii təsdiq məzmunu kəsb etmişdir: -
Nə cür yoğunlatmısan, bu dönməyən boynunu? ... Vətən üçün, xalq üçün neyləmisən sən özün? Bəli, şəxsən, sən özün?! (“Bədgüman nankor”) Dil Xəlil Rza Ulutürk yaradıcılığında qüdrətli bir silahdır. Xalqın varlığı, müəyyənliyi ondadır. Sənətkar
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|