Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
139
doğma ana dilinə yüksək qiymət verir, milli dili, heysiyyəti olmayanları qırmanclayır. Milli şərəfi olmayan “alim” belə şairin azərbaycançılıq təfəkküründə dilsiz və dinsiz hesab olunur: Balaların həsrətdir Azərbaycan dilinə, Azərbaycan dilinə yas saxlayan yekəbaş! Milləti istəyənlər qol çirməyir, iş görür. Millətbazlar sənin tək özgələri köçürür. “Mən Şərqəm” (1968) əsəri bütünlüklə azərbaycançılıq, vətənçilik əhvali-ruhiyyəsini əks etdirir. Əsərdə elmi məziyyət, poetik obrazlılıq, tarixi-etnoqrafik xüsusiyyət üstünlük təşkil edir. Hər bir bədii keyfiyyətin ifadəsində şair ruhu, düşüncələri, mənəvi siqlət, arzu, istək və hissiyyatlar durur. Əsərdə “Günəş”, “Od” obrazları, vətənin təbii sərvətlərinin təcəssümü olan assosiasiyalardır. Günəş “Şərq” anlamı, şairin idealları üçün fikir daşıyıcısıdır:
Sənətkar Azərbaycanı dananları inkar etmək üçün milli mənsubiyyətinə, Şərqin mədəniyyətinə, tarixinə üz tutur; özünün təbii sərvətlərini: düşmənə gərək olmuş kömür, neft, gülöyşə narı, taxıl və başqa sərvətləri, Səmərqəndin altında yatan Səmərqəndi, “Avesta”nı - Zərdüşt İbrahimi, atəşin sirrini bəşərə verənləri, İsgəndər Kəbiri, fateh Napoleonları, Sezarları, onların köksümüzdə yüksələn mədəniyyətimizi didib, gəmirdiyini xatırlayır. Elmdə Rudəki, sənətdə Firdovsi, “Gilqamış” gövhəri, Xaqani, Nizami, Əttar, Sənai, Ənvəri, Fələki, Məhsəti, Əbül-üla, Xəyyam və Nəsirəddin Tusini mənəvi servət kimi qiymətləndirir. Şair həssas bir məqama toxunur. Xatırladır ki, əsrlər boyu sərvət içində yaşadığımız halda, qismətimiz, taleyi-
140
miz zülmət olmuşdur; işığımızı gözlərimizin giləsindən belə qoparmışlar, Ərdəbili, Tac-mahalı karvan-karvan aparmışlar. Şair millətləri özünə övlad, dünyanı vətən bilir, məhəbbətində, istəyində hüdudlar tanımır. Qonaqpərvərliyi, səxavəti özü üçün mənəvi ləyaqət, insani dəyər hesab edir. Dünya isə bunu - milli heysiyyətləri, keyfiyyətləri geri qalmaq kimi yozanda şair qəlbi qeyzlənir, NATO, SENTO kimi hərbi təşkilatların yaranmasına, özünü ali irq bilib neftinə, pambığına yerikləyənlərə etiraz edir. Müəllif nə Qərbi “ali irq” hesab edir, nə də özünü “cılız bir ulus”. Ümumən Şərqi inqilablar, təlatümlər vətəni kimi qiymətləndirir, bəşər səadətini Şərqdə, Vətəndə, özündə görür. Şair Şərqi idealizə etmir, ifrat mübaliğələrə yol vermir, sadəcə olaraq Günəş Şərqdən dünyanı işıqlandırdığı kimi, Qərbin də Şərqdən nurlandığını dəyərləndirir. Onun təfəkküründə Şərqə fəlsəfi baxış belədir: Şərqəm, elə Şərqəm ki, qərblilər də mənimdir. Hamlet öz doğma balam, Şekspir də mənimdir. Qoy təzədən qaldırsın Təbriz rəsədxanası səma xəritəsini Uluqbəyin qəbrinə qoyaq çiçək yerinə ulduzlar dəstəsini. “Çıraqqala” (1977), “Mənim şeirim” (1977) əsərlərində maddi və mənəvi mədəniyyət - maddi olanla mənəvi-ideal olanın vəhdəti poetikləşdirilmişdir. “Çıraqqala”da Vətən abidələri, maddiləşmiş yaddaş dəyərləndirilir, yəni maddi olan mənəvi olanın daşıyıcısına çevrilir. Babək, Çıraqqala və Ərk qalaları Vətənin polad sipəri, güclü səngərləri, çıraqlar isə onun görən gözləridir. Şeirdə “bayquş” obrazı mənfi emosiyanın daşıyıcısıdır, müsbət emosiyanı təsirli aşılatmaq üçün əkslikləri qarşılaşdıran məcazdır:
141
“Mənim şeirim” əsərində söz, şeir müsbət idealın qaynaqlarından olub, xalq, vətən varlığının poetik yaşantıları, əbədi ideya-fikir qaynağı kimi dəyərləndirilir. Sənətkar şeirdə “Dərbənddən Təbrizəcən bütün Azərbaycanı ayağa qaldıran” qüdrət görür. Özünü sənətin həyatına qurban verməyə hazır olduğunu bildirir. Çünki bunda əbədilik, ölümsüzlük vardır. Maddi ölüm şair nəzərində mənəvi ölümsüzlükdür. Onun poeziyası azərbaycançılıq üçün “vüsalı, istiqlalı alqışlayan tərənnüm, iftixar və şərəfdir”. “Yaxşı ki, bu yurdun balasıyam mən” (1978) əsərində X.R.Ulutürk Vətən, xalq haqqında o qədər düşünür ki, başından Bayron olmaq havası keçir. Bir zaman Bayron Ellada torpağını özünə məskən elədiyi kimi, şair ruhu da Azərbaycanı özünə yurd- yuva bilir. O, başqa diyarlar həvəsində deyil. “Qanadlı çinarlar kimi ömrün çovğunuyla vuruşlarda” olan şair “yaxşı ki, bəxtimə düşdü bu ölkə, yaxşı ki, uzaqda mən doğulmadım”, - deyə düşünür. Sənətkar fikirlərini təzadlar, bənzətmələr üzərində qurur, təzadlar içərisindən Azərbaycanı görür: Səni tərk eyləmək fərarilikdir, Döyüş meydanımsan Azərbaycanım. Qara tikanın da gül ətri verir, Sənin daşlarındır ləlim, mərcanım. (“Yaxşı ki, buyurdum balasıyam mən”) Azərbaycançılığın, dövlətçiliyin aliliyini təsirli, siqlətli ifadə etmək üçün sənətkar orijinal bənzətmələr yaratmışdır:
“Mən Azərbaycanam” (1979) şeirində psixoloji məqam doğma Təbriz radiosundan başlanğıc götürür. Vətən və Xalq epik təsvir və təhkiyə yönündən deyil, güclü lirik
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|