Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
130
Milli birliyin təmin edilməsində dillə bərabər, ictimai şüur səviyyəsi, adət-ənənə, dini etiqad, həyat tərzi, mədəni-mənəvi abidələr, yazılı ədəbiyyat, fəlsəfi fikir, siyasi və iqtisadi təfəkkür mədəniyyəti mühüm rol oynayır. Millilik “kültür və mədəniyyət ümumiliyinə əsaslanmalıdır” (Z.Göyalp). Bu baxımdan “Azərbaycanın yerli sakinləri olan etnik qruplar (talışlar, kürdlər, tatarlar, lahıclar və s.) belə ikileşmə faktı ilə qarşılaşmışlar. Onların milli-siyasi vəhdeti -ilə doğma vətəni, mədəni-mənəvi məkanları arasında heç bir fərq yoxdur. Onlar həm coğrafi məkan baxımından, həm tarixi, həm milli-siyasi, həm də milli-mənəvi baxımdan azərbaycanlıdırlar” [105, s.41]. Milli birliyin çağdaş səciyyəsi şübhəsiz ki, milləti daha güclü və zəngin edir. Siyasi plüralizm, fıkir plüralizmi olduğu kimi, milli-etnik plüralizm də vahid mədəniyyətin, vahid dövlət dilinin ziyanına olmamalıdır. Bu baxımdan millət anlayışı da çağdaş siyasi həyatımızda yeni keyfiyyət qazanmaqdıdır. Millətin etnosdan fərqləndirilən əlamətlərdən biri milli-etnik təfəkkürlə milli-siyasi təfəkkürün vəhdətindən doğan milli-fəlsəfi fikrin forma-laşmasıdır” [105, s.47]. Hazırda milli inkişafda ilkin olaraq ədəbi-bədii fikir - obrazlı düşüncə rassional elmi fikirdən çox rol oynamaqda - fəlsəfi fikrə, təfəkkürə gedilən yolun bədii ədəbiyyatdan keçməsidir. Bu baxımdan milli dövlət quruculuğu dövlətçilik ənənələrinin formalaşdırılmasında da siyasətçilər yox, həm də alimlər, şairlər, ziyalılar mühüm rol oynamalıdırlar. Milli ruhun qorunması və inkişafında milli dövlətçilik mühüm rol oynayır. Milli dövlət yalnız ərazini, maddi sərvətləri deyil, həm də milli-mənəvi dəyərləri qoruyur, “milli-mənəvi dəyərlərimiz bizim ana dilimizdir, Azərbaycan dilidir, bizim dilimizdir, bizim adət-ənənəmizdir. Bir də təkrar edirəm, bizim mənəvi-əxlaqi mentalitetimizdir... Bizim xalqın mənəvi-əxlaqi mentaliteti onun ən böyük sərvətidir, xalqımızın milli-mənəvi dəyərləri onun
131
milli sərvətidir” [55]. Millidə bəşəri, bəşəridə millilik dərki vardır. Bu baxımdan milli ideologiya çağdaş zəmanəmizdə daha geniş önəm kəsb edir: “Bizim milli-mənəvi dəyərlərimiz, bizim tarixi milli köklərimiz, bizim dilimiz və dinimiz - hamısı bizim milli ideologiyamızın böyük bir hissəsidir, böyük bir qoludur... Ümumbəşəri dəyərlərlə milli-mənəvi dəyərlərin vəhdəti, sintezi bizim milli ideologiyamızın bu günü və gələcəyidir” [55]. Hazırda ümumbəşəri dəyərlər Azərbaycanı dünya ilə qovuşdurur. Həmin deyərlər milli qanunçuluğumuzun nəzəri bazasında da təsbit olunmuşdur. H.Əliyev demişdir: “Ümumbəşəri dəyərlər birinci növbədə bizim yaratdığımız konstitusiyada əsas məqsəddir. Biz dünyəvi dövlət qururuq. Biz hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesi aparırıq. Bax bu cümlədə ümumbəşəri dəyərlərin ifadəsi öz əksini tapıbdır” [55]. Azərbaycançılıq “milli ideyanın” əsas forması kimi təsəvvür edilir və ona “inteqrativ ideya” kimi yanaşmaq lazımdır. Bu ideyanın əsasında sivil Avrasiya birliyinin bir hissəsi - özünəxas milli özgünlüyə, ənənəyə, milli eyniyyətə və mentalitetə malik Azərbaycan haqqında təsəvvür dayanır” [137, s.32]. Azərbaycançılıq məfkurəsinin müasir dərkində “milli” anlayışı da yeni keyfiyyət qazanmışdır. O, məzmun və mahiyyətinə görə tarixən olanı nə qədər qoruyub özündə saxlayırsa, bir o qədər də yenidən təsəvvür və dərk olunaraq spesifik keyfiyyət qazanır. Bu da ondan ibarətdir ki, milllik öncə “fərdi mən”, sonra “milli mən”, daha sonra isə “ümumbəşəri mən” deməkdir. Və bunlar müasir sivil dünyada biri digəri ilə koordinasiya olunan xüsusiyyətlərdir. Yeni dünya onun - milliliyin məzmununa daxil olduğundan o, yeni məna qazanaraq “mənlər” arası sürətli və dəyişkən keçidi, birinin digəri üçün əsas olma mahiyyətini dərinləşdirir. Elə burada da həm də milli fəlsəfi
132
fikir - milli mənlə dünya arasında münasibətin yeni formasını ifadə edir. “Fərdi mən” isə ümumbəşəri və milli “mənləri” ehtiva etmək imkanına malik olduğundan daha zəngindir” [105, s.40]. Azərbaycançılığın, dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi və mənəvi dərkində milli mənəviyyatın zənginliyi mühüm rol oynayır. Milli azadlıqda milli ruhun canlandırılması vacibdir. Şərhə və izaha geniş yer vermədən xatırladırıq ki, “azərbaycançılıq həyat tərzimizdə, əxlaqda, mənəviyyatda, dildə, din və ədəbiyyatda - mənəvi mədəniyyətin bütün sahəsində əsas istiqamətləndirici məfkurə olmalıdır. Şifahi xalq ədəbiyyatı, el sənəti, milli musiqi, millətin mədəni-mənəvi mövcudluğunun bütün təzahürü bu gün vahid bir ideya ətrafında sıx surətdə birləşməlidir. Əsrlərdən bizə miras qalmış milli-mənəvi dəyərlər nəinki təkcə muasir milli mövcudluğumuzun, həm də siyasi mövcudluğumuzun, dövlətçiliyimizin qarantına çevrilmişdir. Və əksinə, milli-mənəvi varlığımızın qorunub saxlanması da dövlətin ən əsas funksiyalarından biri olmalıdır. Azərbaycançılıq Azərbaycan dövlətinin milli siyasi məfkurəsinə çevrilməlidir” [105, s. 13 7]. Yazıçı Anar azərbaycançılıq haqqında düşüncələrini əsasən - beş təməl prinsipi üzərində davam etdirmişdir və göstərmişdir ki, azərbaycançılığın əsasında - Azadlıq, Müstəqillik, Bərabərlik, Qadaşlıq, Dostluq ideyaları dayanır və həmin prinsiplərin mahiyyətində də konseptual fikir və ideyalar dayandığından bunların təfsirinə varmadan biz də Anarla həmrəyik ki, “Tarixi araşdırmalar, dil, ədəbiyyat tədqiqatları baxımından son dərəcə önəmli olan bir sahə - türkçülük məkanı bizi azərbaycançılıq məkanından ayıra bilməz. Azərbaycan türk dünyasının bir par- çasıdır, amma Azərbaycanın içində ayrıca bir Azərbaycan dünyası da vardır ki, bu dünyada türk olmayan azərbaycanlılar da layiqli, şərəfli yerə malikdir” [10]. Xalq imperiyaların işğalına məruz qalanda başqa əqi-
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|