Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
121
mətsiz edənlər, “bu müti qullar, kənizlər, fər önünə sədd çəkən fərsizlər, gözü aclar, acizlər, ləin, yava, baş kəsənlərdir” (“Açıq konuşma”, 1985). “Diz qoyuban ədlin, haqqın boğazına çökənlər” (“Məzar keşikçisi”, 1985) olsa da, “xalqı azdı-ranlara xalqın tüpürməyi də var” (“Sağlıq dilərəm sənə”, 1987). Şair qəti bildirir, “nə qədər ki, diriyəm, canım var hələ canda xalq qarşısına sədd çəkənləri bütün Azərbaycanda rüsvay edəcəyəm” (“Vəzifə ölüsü”, 1987). Çünki onlar “Vətəni dərdlər, qəmlər kələfinə döndərənlərdir” (“Qəzəbliyəm”). Böyük sənətkar xalqı, Vətəni dərdlər, qəmlər kələfi hesab edir. O, “Şair ömrü” (1985) şeirində dərd fəlsəfi dərkinin siyasi, mənəvi-psixoloji əsaslarına bədii münasibət bildirir, bütün bunları orijinal üslub xüsusiyyətləri ilə oxucunun nəzərinə çatdırır. Şairin baxışlarında vətən dərdlər kələfidir ona görə ki, vətənbazlar hərisliklə “Azərbaycan” qışqırmağa güc verirlər. Vətən dərdlər kələfidir ona görə ki, ruhu qısır, qəlbi yoxsul olub, maddi zənginlər dağ başına qaldırılır, sadəlövhlərin çiçək və alqışlarına qərq edilir. Vətən dərdlər kələfidir ona görə ki, nur zülmətlə pəncələşdiyi məqamlarda neçə-neçə mikromühitlər “qorxu” yaşadırlar. Xəlil Rza fikirlərini, psixoloji düşüncələrini təzadlar üzərində inkişaf etdirir. Göstərir ki, saysız-hesabsız cib kəsənlər, iş kəsənlər milyon-milyon manatlarla rüşvət udduqları, caniləri, cinayətkarları “bəslədikləri”, azadlığa buraxdıqları, xalq mahnı, mülkiyyətini talan etdikləri halda, özləri “balıq tutan bir kəndçiyə” iş kəsirlər. Şair sosial təbəqələrin hamısına diqqət yetirir, yalnız idarəetmə orqanlarında yox, həm də ziyalı, alim mühitində belə özünü göstərən naqisliklərə də işıq tutur:
122
Medallanmış bir ağciyər macal versən igidlikdən Sənə əxlaq dərsi deyər. (“Şair ömrü”) Əsərdə sosial münasibətlər, təzadlar içərisindən sənətkar obrazı da canlanır, onun sosial-siyasi mövqeyi fərdiləşir. Şair hakim orqanlar qarşısında bəzən aciz olduğunu, şəxsiyyət və ziyalının hakimiyyətdən, zordan aşağı dayandığını etiraf edir:
X.R.Ulutürkün 80-ci illərdəki əsərləri içərisində “Xalq qüdrəti” (1986), “Silahlan” (1988), “Gəlir böyük Azərbaycan” (1986- 90), “Yaşasın Xalq Cəbhəsi” (1989), “Davam edir 37” şeirləri özünün ideya-məzmun və tərənnüm ladlarına görə diqqəti daha çox cəlb edir. “Xalq qüdrəti” şeirində sənətkar xalqın mənəvi tərcümanı kimi görünür. Onun qüdrəti şair qüruru ilə dəyərləndirilir: Mən həmin gün inandım qüdrətinə xalqımın, Xalq qasırğa, önündə çör-çöp dayana bilməz. Heyran qaldım yenilməz vəhdətinə xalqımın, Ehkamları kül eylər bu ehtiras, bu nəfəs. (“Xalq qüdrəti”) Xələl Rza xalq qüdrətinin bütün təsisatlardan əzmli, dəyanətli olduğunun psixoloji-mənəvi əsasını siqətli əks etdirir:
“Xalq iradəsi” şeirində həmin ideya-məzmunu davam etdi- 123
rən sənətkar həm də xalq, millət varlığının tarixi-psixoloji kökldərinə qürurlu, təntənəli, intonasiyalı münasibət bildirir. Əsərdə xalq sonsuz güc, qüdrət mənbəyidir; yer gücü qasırğasa, sel gücü qaynar ümmansa, el gücü qasırğa və okeandan da güclüdür. Xalq ağı qaradan, haqqı nahaqdan, həqiqəti yalandan seçə bilir, “kəsafəti söküb-tökə bilirsə”, gözəlliyi də qurub-yaradır. Hər bir insan taleyi və arzusunun gətirdiyi ahkədər, əslində xalq əlində bir qılınc misalıdır. Göz yaşına tab etməyən xalq əslində hakimiyyət qərarlarına, boş şüarlara, təbliğatbazlara təslim olmur. Xəlil Rza əsrin 80-ci illərini, bu illərin xalq qüdrətini bəşər tarixində işıqlı mərhələ hesab edir. O, bədii fikri siyasi baxışlarına doğru yönəldir. Bu baxışda üç yüz min Azəri türkünü pərən-pərən salmış kor xəyanətlər - imperiya siyasətləri pislənir və onun ideoloqları hədələnir. “Satqınların arxasından təpəcəkdir qəzəb seli coşan millət” - deyib fikirlərinə N.Hikmət ideyalarını dəstək tutur. Özünü xalq, millət içərisində “köləliyi alt-üst edən bir azadlıq məşəli” bilən tribun sənətkar yeri gəldikcə xalq və millətə münasibətdə özünə də işıq tutur; göz yaşlarını boğa-boğa fərəhli, nəşəli olan sənətkarın lirik ricətli, əzəmətli, müraciətli, münasibətli nidalarında “xalq” ifadəsi xüsusi, emfatik vurğularda, təsirli və obrazlı görünür, epiforaların yaratdığı danışıq intonasiyasında xalq məfhumunun qüdrəti, məna və mahiyyəti məqam və məramlı təsir bağışlayır:
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|