Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
115
Ümid alışanda, tutuşub yananda şair doğma səsi, dili deyil, “ruhu candan aparan yad dilli bir marş dinləyir: “...Ey şəhid, ey şəhid. Xuni tu iftixar...”; öz dərdləri ilə Təbrizi danışdırır. Sənətkarın üsyankar ruhu, Vətəni bütöv görmək təşnəliyi qəlbi riqqətə gətirir və damarda qanı coşdurur:
“Xudafərin körpüsü” (1980) əsərinin mövzusu iki sahili birləşdirən tarixi körpünün rəmzi mənası ilə bağlıdır. Əslində Xudafərin şeirdə bütövlüyün təcəssümü, şair ideyasını əks etdirən vasitədir. Körpü xəyalları uzaq zamanlara, tarixi keçmişlərə uçurmuşdur. Sənətkar xatırlayır ki, “bu körpü Naxçıvanı Təbrizə bağlayıb”. Xatırlayır ki:
Şair ona görə qəzəblidir ki, “Qıfıllanmış qapısı, körpünün yolu bağlıdır”. Müəllif ideyanı, ümid və inamını ifadə etmək üçün eyhama, mənaya əl atır və məramını vurğulayır: Cahanda hər abidə gözəl bir iş üçündür. Körpülər çay üstündə gediş-gəliş üçündür. (“Xudafərin körpüsü”) X.R.Ulutürk Azərbaycanın milli birliyini, ərazi bütövlüyünü yorulmadan, usanmadan təbliğ etmişdir. Həmin
116
təbliğat və səfərbərlik lirik təsvirdə, lirik-epik təhkiyədə görünür. Şair adi lirik mövzulara yanaşanda belə xalq taleyini, milli idealı əsas tutur, nikbin tərənnümlə oxucuya həyat eşqi, mübarizə ruhu, gələcəyə inam aşılayır, inam təlqin edir: Böyük vəhdətdədir şairin canı, Şad günə xəstəhal gəlməyəcəyəm. Birləşdirməyincə Azərbaycanı, Yüz il yaşasam da ölməyəcəyəm! (“Yaşasın həyat”) Xəlil Rza Ulutürkün Cənub (Güney) şeirləri, milli ideallarla, Vətən taleyi ilə aşılanmış alovlu nəğmələrdir. Həmin əsərlərin qanı, vicdanı, oyadış ruhu çox güclüdür. Bu ruh vətəndaş qəlbini həmişə narahat etmiş və onu milli mübarizələrə səfərbərliyə doğru daha çox səsləmişdir. Xalqçılıq da X.Rzanın yaradıcılıq məfkurəsidir. X.R.Ulutürkün xalqçılıq baxışlarından danışmaq XIX əsr rus inqilabçı- xalqçılığından və ya Avropada mövcud olmuş xalqçılıq tipindən danışmaq demək deyil. Rus xalqçılıq tipi Azərbaycanda bilavasitə olmamışdır. Qərb və Şərq mədəniyyətlərinin sintezi olan xalq maarifçiliyi olmuşdur ki, bu da XIX əsrin 30-cu illəri və sonrakı dövrə aiddir. A.Bakıxanov, M.Ş.Vazeh, İ.Qutqaşınlı, H.Zərdabi, N.Vəzirov, M.F.Axundzadə, S.Ə.Şirvani, N.Nərimanov və başqaları xalq içərisinə inqilabçılığı yox, maarifçiliyi aparmışlar. Xəlil Rzanın xalqçılığı azərbaycançılığın, vətənçiliyin tərkib hissəsidir. Yəni Azərbaycan Vətəni yalnız azərbaycanlıların yox, həm də onlarla birgə qeyri-azərbaycanlılarındır. Sənətkarın ideya və baxışlarında Azərbaycan ərazisində yaşayan başqa etnik qruplara, azsaylı xalqlara hörmətlə yanaşılmış, xalqın bütövlüyünə zərbə vuran sadvalçılıq, talışçılıq, ləzgiçilik kimi “xətti-hərəkatlar” ciddi surətdə pislənmişdir. Şairin vətənçiliyində yalnız Azərbaycanın mənəvi birliyi ifadə olunmuşdur. Respublikada rus-erməni şovinizminin təsiri ilə
117
"Ləzgistan" problemi qaldırılanda onun əleyhinə səsini ilkin qaldıranlardan biri X.R.Ulutürk idi. Talış-Muğan Respublikasının yaradılması - 1918-ci ildə əsası qoyulmuş bu mənfur ideyanın (siyasətin) 1988-ci ildə yenidən dirçəldilməsi əleyhinə səsini ilkin qaldıranlardan biri yenə də Xəlil Rza olmuşdur. X.R.Ulutürk separatizm, şovinizm və nihilizmin amansız düşməni idi. Böyük sənətkar əsərlərində tarixi xidmətlərinə görə M.Ə.Rəsulzadənin, müasir zəmanəmizdə isə cənab H.Ə.Əliyevin ideya-nəzəri baxışlarını poetik surətdə təcəssüm etdirmişdir. Onun zəngin bədii yaradıcılığında xalqlar, millətlər arasında iqtisadi- mədəni birlik, qarşılıqlı əlaqə və münasibətlər zəminində xalqçılıq, azərbaycançılıq, türkçülük və vətənçilik ideyaları canlı ifadə olunmuşdur. Ölməz sənətkarın əsərlərində xalq obrazının canlı inikası vardır. XX əsrin 80-90-cı illərinə aid olan əsərlərdə prototipə, fərdi obraza qarşı tənqid, ifşa pafosu gücləndikcə onların ideya-məfkurə mərkəzində xalq obrazı getdikcə konkret şəkil almışdır. Şairin “Göylərdən gələn kişi” (1980), “Bizim Zeynal” (1980), “Şeirim” (1980), “Şeirimizin Babəki” “Mənə bənzə” (1981), “Məmməd Araza” (1982), “Sənin cavabın” (1984), “Məndən başlanır Vətən” (1983), “Şair ömrü” (1985), “Məzar keşikçisi” (1985), “Hər şey gəldi-gedərdi” (1986), “Sağlıq dilərəm sənə” (1987), “Zürafə ölümü” (1987), “Məddah” (1987), “Haçan, hansı yerdə” (1987), “Qəzəbliyəm” (1987), “Azərbaycan” (1988), “Yaşasın Xalq Cəbhəsi” (1989), “Milli satqın” (1986-91), “Gəlir böyük Azərbaycan” (1986-90) əsərlərində Vətənçilik, vətəndaşlıq və xalqçıldıq baxışları ilə yanaşı, başlıca bədii obraz xalqdır. Xəlil Rza Ulutürkün xalqı səfərbərlik ruhu və təbliği “Şeirim” (1980), “Məndən başlanı Vətən” (1983) əsərlərindən başlamışdır. “Şeirim”, “Bizim Zeynal”, “Göylərdən gələn kişi” əsərlərində xalqın, millətin ləyaqət və şərəfindən, qeyrət və qüdrətindən, mənəvi-psioloji və insani keyfiyyətlərdən söz açılır. Mübariz sənətkar harada cəsarətsizlik və ləyaqətsizlik görürsə, oraya “döyüş” elan edir. Şair inamı qüdrətli və Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|