Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
173
larından səbr, toxtaqlıq istəyir: Sizsiniz qaynağı hər səadətin, Sevinciniz min bir, qayğınız min bir. Sizinlə bir evdə yaşamaq çətin, Sizsiz yaşamaqsa daha çətindir! ( “Oğullarıma” ) Övladlarının gündəlik qayğılarını, onların uşaq dünyasını təsvir edən şair dünya uşaqlarının taleyini də unutmur; Vyetnam, ərəb, yapon körpələrinin dərdlərindən yazır, rahatlıq tapa bilmir. “Dünyanın o başında balalar dardadırsa, dünyanın bu başında analar yata bilməz, atalar yata bilməz” - deyir. Vətənin keçmişi, bu günü haqqında danışanda lirik qəhrəman qoca arxeoloqla vəhdətləşir. Onların təfəkküründə - “tarixi yaddaşında yüz məmləkətdə belə daşlarda gül açan qüssələr” yaddan çıxmır; tarixi keçmiş obyektə subyektiv baxış əsasında ibrət dərslərini açıqlayır; keçmişin ifadəsində oxucu Tac-mahalı, onu yaradan memarı, talanıb Londona daşınan Vətən xəzinələrini təsəvvürünə gətirir, Vətənə məhəbbətindən məmnun qalır:
Xəlil Rza Xəzərlə, Türkanın əmək həyatı ilə bağlı mövzulardan yazanda, lirik qəhrəmanı ilə eyniləşir. “Babalar yatan yerdə”, “Mən bağbanam”, “İstedad, bərəkət”, “Əlcəklərim”, “Türkan sahillərində” və başqa şeirlərində belədir. X.R.Ulutürk 80-ci illərin şeirlərində Türkan mövzusunu da davam etdirmiş, bu silsilədən “İlham qaynağım” (1984), “Neçin ağacları çox istəyirəm” (1985), “Türkan sağaltdı məni” (1986), “Xızır peyğəmbər kimi” (1986), “Qurumuş ağacları bağdan çıxarmaq gərək” (1986), “Bel və qələm” (1986), “Diz çökürəm qarşısında” (1986), “İnqilab ağacı” (1986), “Əbədi gəncliyin sirri” (1986), “Sən
174
mənə qüdrət ver” (1986), “Yazağzı” (1987) əsərləri qeyd oluna bilər. Ümumiyyətlə, “Xəlil Rza zəhmət adamlarının düzlüyünə, saflığına, mərdliyinə, qüdrətinə, böyüklüyünə çox inanır. Bu cəhətdən onlara həsr edilən şeirlər də səmimidir. Bu adamlar, qorxmaz, iradəli, sadə, işgüzar, mətin adamlardır. Şairin bu zəhmət adamlarına bəslədiyi hüsn-rəğbət hər misrada duyulur. Torpağı qayğı ilə, səbrlə, həvəslə becərən, əkən, biçən, gülüstana çevirən insanlar da onun üçün eyni derəcədə əzizdir. Odur ki, daşlı-çınqıllı, susuz bir yerdə bağ salmağı, cənnətə çevirməyi böyük hünər sayır. Bu cəhətdən “Türkanım” başlığı altında verilmiş şeirlər daha səciyyəvidir” [128]. X.R.Ulutürkün məhəbbət şeirləri sevən qəlbin mənəvi zənginliklərini, bəşəri xisləti özündə təcəssüm etdirir. Bu baxımdan onuıı məhəbbəti də idealları kimi böyükdür, qüdrətlidir. Şairin məhəbbəti həm də Azərbaycan məhəbbətidir:
X.R.Ulutürkün 80-ci illər şeirlərinin də bir qismi məhəbbətin tərənnümünə həsr olunmuşdur. Məhəbbətin, lirik duyğu və düşüncələrin yuvası da vətəndir, vətənpərvərlik və humanizmdir. Xəlil Rzanın məhəbbət lirikası bəşəri, humanist lirikadır. Onun sevgi şeirləri əsasən bir ünvandan - həyat yoldaşı Firəngiz xanımdan başlanğıc götürür. Şair həyat yoldaşını dərin məhəbbətlə sevir və eşqinə həmişə sadiq qalır. Xəlil Rzanın lirik qəhrəmanı ilə şəxsiyyəti vəhdətləşir. “X.Rzanın ictimai-siyasi məzmunlu şeirlərində kəskinlik, tribunluq hakimdirsə, lirik
175
şeirləri üçün incəlik, zeriflik, məhəbbət, gözəllik qayğıları səciyyəvidir. “Bir gözlə yüz şer” bölməsində “Səslə məni”, “Sən məhəbbət yolçususan”, “Neçin çəkinərsən”, “Gözəlsən”, “Gözdən öpmə, ayrılıqdır”, “Üzümü danlama...”, “Ömürdən uzun gecələr”, “Unudulmaz o gecə” və s. şeirlərdə incə məhəbbət duyğuları, gözəlliyə vurğunluq, diqqət, qayğı, həssaslıq kimi insanın mənəvi zənginlikləri və ləyaqəti tərənnüm olunur” [103]. X.R.Ulutürk valideyn-övlad məhəbbətindən yazanda da 80-ci illərin şeirlərində bütün bunların yeni çalarları görünür. Yəni X.R.Ulutürk ümumən məhəbbətində sakitlik, dinclik aramır, özünə tufan ömrü arzulayır:
“Yorulmaz” (1985), “Son mənim səsimi eşidirmisən?” (1985), “Ayrılıq türküsü” (1985), “Türkay balama laylay” (1987) və başqa şeirlərdə də şair milli idealından, azad Vətən və onun layiqli vətəndaşı olmaq, ona şərəflə xidmət etmək amalından danışır. Sənətkarın müharibəyə bədii münasibəti 50-ci illərin axırlarından başlamışdır. “Nə gözəl yerləri qorumuşdur o” (1958), “Sizin mavzoleyiniz” (1958), “Hayıf, ata, sən görmədin” (1958), “Mən dava görməmişəm” (1967), “Atanın şer dəftərindən” (1968), “Ən qiymətli əklil” (1969) əsərləri döyüşçü ataya xatirat kimi yazılmışdır. Bu əsərlərdə süjetli, epik təsvir və təəssürat üstünlük təşkil edir. Müharibə hadisələri lirik qəhrəmanın atasına, onun döyüşlərinə münasibəti əsasında açılır. “Mən dava görməmişəm” (1967) şeirində müharibənin törətdiyi çətin gün-güzəran, qocaların, gəlinlərin ağır iş şəraiti, ataların
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|