Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
152
“Mənim gözlərimdədir paytaxtımın vüqarı” deyən lirik qəhrəman Azərbaycandan güc alır, vüqarlanır. O, keçmişimizlə, tariximizlə vəhdətləşir, mənəvi təzad və varislik onu azadlıq hərəkatına doğru hazırlayır:
Lirik qəhrəmanı yetişdirən ictimai-siyasi mühitdir: “Lənət dedim dövrana, nifrət dedim dövrə mən!”. O, həqiqətlə yalanı, ədalətlə ədalətsizliyi, haqla haqsızlığı özü 'üçün dərk etməyə çalışıx - təbiətdən öyrənir. Ondakı ahəngi, harmoniyanı cəmiyyətdə görmür - təzadlar təbii olaraq, lirik qəhrəmanda etiraz, inkar mövqeyi formalaşdırır. Prof. T.Hacıyevin qeyd etdiyi kimi, “şeriyyəti duymaq, təbiəti və cəmiyyəti poetik mənalandırmaq üçün şair ürəyi ilə gördüyü kimi, ürəyi ilə eşidir də. Sərrast görmə qavrayışı və eşitmə rezonansları onun poeziya dünyasının rənglərini və melodiyasını torpaq günəş şüalarını və suyu udan kimi özündə cəmləşdirir. Onların bərəkət məhsulu dil materiyasından və şeir şəklində oxucuya təqdim olunur. Bu təqdim olunan poeziyada oxucu və bədiilik adlandırılan psixoloji hadisə - tərənnümün sərəncamında olur” [92, s.65]. Lirik qəhrəmanda inam və qətiyyətin başlanğıc götürdüyü mənbə əbədiyyətdir:
153
Bir dəfə ölüncə, bəlkə min dəfə Ölümü tapdayıb keçəcəyəm mən! (“Həyat düşüncələri”) Sülh, demokratiya, milli-azadlıq uğrunda mübarizə hərəkatı şairlərə əhəmiyyətli mövzular verirdi. Həmin mövzularda milli istiqlalın, demokratik nailiyyətlərin qorunub-saxlanılması və beynəlxalq imperializmin ifşası əsas ideya idi. “Mübariz çağırış ruhu R.Rza, B.Vahabzadə, B.Azəroğlu, S.Tahir, Ə.Tudə, Ə.Kərim, N.Həsənzadə və başqa şairlərimizin poeziyasında diqqəti cəlb edir. Bey-nəlxalq mövzularda yazılan şeirlərin mübarizlik ruhunu və təsir qüvvəsini artıran cəhət odur ki, şairlərimiz bu mövzunu çox geniş mənada başa düşür, bütün dünyada milli azadhq hərəkatı məsələlərinə nəzər salır, hər hansı bir ölkədə azadlıq uğrunda imperializmə qarşı aparılan mübarizəni bütün mütərəqqi bəşəriyyətin gələcək taleyi üçün mühüm hadisə kimi qiymətləndirir, xalqların azadlığı üçün canlarından keçən qəhrəmanları tərənnüm edir, onların bədii obrazlarını yaradırlar” [4, s.87]. S.Vurğunun “Zəncinin arzuları”, “Avropa xatirələri” şeirlər silsiləsinin ənənələri ilə başlayan beynəlxalq mövzu O.Sarıvəllinin “Sadəcə suallar”, “Ana”, “İqlimdən-iqlimə” silsiləsi, “Misirli qardaşlar”, R.Rzanın “Zənci balası Villi haqqında ballada”, “Si- Au”, “İnqalesyo”, M.Dilbazinin “Əlcəzairli qız”, B.Vahabzadənin “Vyetnam balladası”, B.Azəroğlunun “Berlin”, “Sərhəd»”, “Eşidin dünyanın səsini”, “Elə oğul istəyir Vətən”, Ə.Cəmilin “Kuba vətənpərvərlərinə”, M.Arazın “Nobel mükafatı”, S.Tahirin “Yer kürəsi”, “Cavab versin tarix mənə”, C.Novruzun “Qərbi Berlin”, “Yox, Hitler ölməyib”, F.Qocanın “Salam, Vyetnam”, “Xose Risal, T.Bayramın “Los-Anceles matəmi”, P.Qəlbinurun “Ərəb qardaş”, “İçimin işığı”, Sabir Rüstəmxanlının “Bütövlük” və
154
başqalarının əsərləri Vyetnam, Kuba, Qrenada, Fələstin, Koreya xalqlarının həyatı ilə bağlı olsa da, milli şüuru ehtiva edən xüsusiyyətlərlə güclü idi. Həmin silsilədən Xəlil Rza Ulutürkün “Vətən, ya ölüm” (1960-62), “Afrikanın səsi” (1960), “Vyetnam”, “Vətən, ya ölüm”, “Prezident kabinəsi”, “Qrenada, Qrenada”, “Rədd olun Vyetnamdan, ey qəsbkarlar” (1966-68), “Sofiyada festifal”, “Qəzəb marşı” əsərləri də diqqəti cəlb edirdi. O.Sarıvəllinin “Sadəcə suallar” əsərində koreyalıların istiqlaliyyətini qoruyub saxlamaq mübarizəsi ifadə olunurdusa, X.R.Ulutürkün “Qəzəb marşı”nda Vyetnam xalqının beynəlxalq imperializmə qarşı mübarizəsi və onu ifşa başlıca bədii keyfiyyət idi.
Asiya, Afrika xalqları oyanmışdır. Milli şüur və özünüdərk onları məfkurə uğrunda mübarizəyə qaldırmışdır. Dünyanın azadlıq şairləri müstəmləkəçiliyə, beynəlxalq imperializmin işğalçılıq siyasətinə qəti etiraz edirlər. Amerikanın sənət adamları Koren Lindsey, Georqakas, - Robert Blay, Olqa Kibrek, Davud Reyn və başqaları xalqlara qarşı yönəlmiş cinayətlərə etiraz edir, müstəmləkəçiliyi pisləyirlər. Amerikanın Uoll-strit küçəsini etiraz dalğaları bürüyür, tələbələr hərbi nazirlikdə biletlərini cırır, oğulları Vyetnamda həlak olmuş analar, rahatlıq is-təyən sadə amerikalılar “Ağ Evin qapılarını lərzəyə gətirir, Pentaqona tüpürürlər. Bu qəzəbin qarşısında Vaşinqton dayana bilmir, buna görə də “polislərin ilanvari dəyənəyi, gürzə gözlü süngüləri, qazı və zəhərləri” işə düşür. Fatehlər və qəsbkarlar hər cür azadlığı yerində boğmağa çalışırlar. Vyetnamda gedən döyüşlər neçə-neçə amerikan əsgərini ölümə aparır, “hər tabut öz anasını taparaq, onların ağ geyimli libaslarını qaraya döndərir”. Hər bir Vyetnam əsgəri məsləkindən dönmür, illərlə mübarizə aparıb, azadlıq tələb edir. X.R.Ulutürk “Vyetnam”, “Vyetnam qızı Xanoy bala” şeirlərində eyni ideya motivlərini oriji-
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|