Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
90 Şəkil 2.1. Müxtəlif mənşəli bərk buğda (T.durum Desf.) sortlarının 10 atm. təzyiqli saxaroza məhlulunda cücərmə qabiliyyətinə görə qruplaşması 91 Şəkil 2.2. Müxtəlif mənşəli bərk buğda (T.durum Desf.) sortlarının 0.2 M NaCl məhlulunda cücərmə qa- biliyyətinə görə qruplaşması 92 Şəkil 2.2-dən göründüyü kimi, öyrənilən nümunələr 3 əsas sinifdə birləşmişlər. Alt qrupda Arandəni, Persion və Nəsimi sort- ları birləşmişlər. Bu nümunələrin nəzarətə görə cücərmə qabiliy- yəti 60.0%-dən aşağı olmuş, odur ki, onlar duzluluğa həssas sort- lar kimi qiymətləndirilmişlər. Orta qrupda Xoranka, Ray 91, Leu- komelan, Romeo, Moldoviya hibridi, Zedan 3d 56, Xoranka 46 sortları qruplaşmışdır. Bunların NaCl məhlulunda cücərmə qabi- liyyəti 59.0-71.0 % arasında olmuş və beləliklə, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu sortlar orta davamlı hesab olunurlar. 3-cü qrupda Qırmızı buğda, Leukurum 79, Aysberq Odesskaya, Odesskaya 49.81, Vezio, Elan, Cəfəri, Kalvin, Febo, Timiryazevskiy karlik, Jemçuk Odesskaya, Muğan, Mü- rəkkəb hibrid, Giorgio 302, Bərəkətli 95, Ağ buğda, Jaxino, Xarkovskaya 46, Bəxt, Mirvari, Şirvan, Qarabağ, Bərəkət, Karol, Şərq, Zaparoji 803, Şirvan 3, Orzini, Yerli 549 və Yaqut sortları birləşib ki, onların da cücərmə qabiliyyəti 77.0- 100.0% arasında olmuşdur. Bu nümunələr isə duzluluğa da- vamlı sortlar hesab edilmişlər. 2.4. Quraqlıq stresinin arpa bitkisi yarpaqlarında xlorofilin sintezinin depressiya dərəcəsinə təsiri Bitki yarpaqlarında fotosintetik piqmentlərin miqdarı fo- tosintetik aparatın fəaliyyətində və onun məhsuldarlığında əsas rol oynayan amildir və fotosintetik məhsuldarlıqla xloro- fil piqmentlərinin miqdarı arasında mürəkkəb əlaqə mövcud- dur. Quraqlıq stresi isə xlorofilin miqdarının dəyişməsi, onun strukturunun pozulması və işıq udma qabiliyyətinin azalma- sına səbəb olur [28]. Tropik bitkilərlə aparılan tədqiqatların nəticəsində xlorofilin toplanma dinamikası ilə yarpaqlarda 93 suyun miqdarı arasında müsbət korrelyasiyanın olduğu müşa- hidə edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, yarpaqların böyüməsi ilə xlorofilin və suyun miqdarı artır. Yarapaqların qocalması zamanı isə su və xlorofilin miqdarı azalır [72]. Petinova görə quraqlıq zamanı xloroplastlarda suyun miqdarının sabitliyi bitkilərin qurumağa qarşı müqavimətini göstərir [89]. Xlorofilin miqdarı və bitki toxumalarının su saxlama qa- biliyyəti arasındakı asılılıq, su və protoplazmanın yüksək poli- merli komponentləri arasında dialektik birliyi göstərir. Digər tərəfdən, funksional mübadilə (fotosintez) su saxlama qabiliy- yətinin göstəriciləri ilə sıx əlaqəlidir. Ona görə də canlı toxu- maların, hüceyrələrin su saxlama qüvvəsinin və onların key- fiyyət xarakteristikalarının dəyişilməsi mübadilənin əsas tərəf- ləri – funksional və plastik mübadilə arasındakı qarşılıqlı əla- qəni əks etdirir [72]. Quraqlığın daha ğüclü təsiri zamanı yaşıl plastidlərin dağılması baş verir ki, bu, təbii olaraq xlorofilin miqdarının azalmasına səbəb olur. Zəif quruma və ya bitkilərin quraqlığa adaptasiyası zamanı xlorofilin miqdarının artması isə uyğun- laşmasının nəticəsi ola bilər. N.N.Qortikova və D.J.Sapoj- nikov müəyyən etmişlər ki, buğda yarpaqlarında ğüclü qu- ruma nəticəsində xlorofillogendən xlorofilin əmələ gəlməsi zəifləyir. A.S.Veçer və A.İ.Tarçevskaya görə də torpaq quraqlı- ğının təsiri nəticəsində yarpaqlarda xlorofil “a” və xlorofil “b”-nin miqdarı azalır. Lakin bir sıra müəlliflər yaşıl piqment- lərin miqdarının torpaq rütubətliliyinin müəyyən həddə qədər azalması zamanı artdığını müəyyən etmişlər [79]. Zelepuxinə görə xlorofilin miqdarı yarpaqlarda möhkəm birləşmiş suyun miqdarı ilə müsbət korrelyasiya olunur. Mü- əllifə görə ekstremal faktorların təsiri nəticəsində yarpaq 94 toxumalarında xlorofilin miqdarının artmasına “tormozlan- manın müdafiə fazası” kimi baxmaq lazımdır ki, bu müddətdə hüceyrə strukturunun, o cümlədən, xlorofilıin intensiuv bər- pası baş verir [72]. Alma və armud bitkiləri ilə aparılmış təcrübələrdə müəy- yən olunmuşdur ki, piqment sistemində dəyişikliklər lipopro- teidlərlə labil birləşmiş xlorofilin, ilk növbədə xlorofil “a”-nın miqdartının azalmasına səbəb olur, əksinə xlorofil “b” və ka- rotinoidlərin miqdarı quruma zamanı daha yüksək stabilliyi ilə fərqlənir. Bu bir daha göstərir ki, quraqlığın təsirinə məruz qa- lan bitkilərdə adaptasiya əlamətləri əmələ gəlir ki, onlar bitki toxumalarının qurumaya qarşı davamlılığını şərtləndirir. Bu davamlılıq bilavasitə plastid aparatı ilə əlaqədardır [79]. 30% rütubətlilik fonunda təcrübələrdə müəyyən olun- muşdur ki, quraqlığa davamlı bitkilərdə zəif davamlı bitkilərlə müqayisədə daha çox birləşmiş xlorofil vardır. Müəlliflərə gö- rə ümumi xlorofilin miqdarının artması və möhkəm birləşmiş formanın bitki yarpaqlarındakı xüsusiyyətləri bitkilərin su qıt- lığına qarşı uyğunlaşdırıcı reaksiyalarıdır. Təcrübələrdən alı- nan nəticələrə görə həssas sortlarla müqayisədə bəzi bitkilərin quraqlığa davamlılığı piqment sisteminin az dəyişilməsi ilə xarakterizə olunur. Piqment sistemində dəyişikliklər, əsassən, labil əlaqəli xlorofil “a”-nın hesabına baş verir, xlorofil “b” daha davamlıdır, az dəyişir və bu, xlorofil “a” ilə müqayisədə xlorofil “b”-də su molekullarının rabitə enerjisinin daha möh- kəm olması ilə əlaqədardır [79]. Bitkilərin quraqlıq stresinə davamlılığın diaqnostik üsul- lardan biri də, stres təsirindən yarpaqlarda xlorofil (a+b)-nin miqdarında baş verən dəyişmələrin öyrənilməsinə əsaslanır. Tədqiq etdiyimiz iki cərgəli və çox cərgəli arpa sortnümunə- lərinin yarpaqlarında, quraqlıq stresi təsirindən xlorofil (a+b)- Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|