Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

 
95 
nin  miqdarında  baş  verən  dəyişmələri  əks  etdirən  nəticələr 
cədvəl  2.5-də  verilmişdir.  Cədvəldən  göründüyü  kimi,  qu-
raqlıq  stresi  təsirindən  arpa  sortnümunələrinin  yarpaqlarında 
müəyyən dəyişmələr baş vermişdir. İki cərgəli arpalardan Nu-
tans  80-34/14  sortnümunənin  vahid  yarpaq  sahəsində  xloro-
filin  miqdarı  5,42  mkq  olmuşdursa,  stres  təsirindən  sonra  bu 
göstərici 3,55 mkq-a qədər azalmışdır. Oxşar nəticələr Nutans 
32/21  və  6  №-li  Seçmə  nümunələrində  də  müşahidə  edil-
mişdir. Çox cərgəli arpa sortnümunələrindən isə stresə ən çox 
məruz qalan 55№-li Yerli  və  Arpa 40  sortnümunələri olmuş-
dur.  Bu  arpa  nümunələrinin  yarpaqlarında  quraqlıq  stresi 
təsirindən  xlorofil  (a+b)-nin  miqdarı  nəzarətə  görə  29%  və 
27%  azalmışdır.  Lakin  elə  arpa  nümunələri  də  vardır  ki, 
onların  yarpaqlarında  stres  şəraitində  xlorofil  (a+b)-nin  miq-
darı  nəinki  azalmamış,  hətta  bir  qədər  artmışdır.  Bunlara,  iki 
cərgəli  arpalardan  Hüseyn  1,  Arpa  47,  Cəlilabad  19,  Nutans 
67/91  və Arpa 77-ni misal  göstərmək olar. Bu arpa nümunə-
lərinin  yarpaqlarında quraqlıq  stresi  şəraitində  xlorofil (a+b)-
nin miqdarı 2-12% artmışdır. Oxşar nəticələr çox cərgəli arpa 
nümunələrində  də  müşahidə  edilmişdir.  84  №-li  Seçmə,  Pal-
lidum 69/91, Arpa-75 və Arpa 78 sortnümunələrinin yarpaqla-
rında  quraqlıq  stresi  təsirindən  xlorofilin  miqdarı  3-18% 
artmışdır. 
Bəzi  arpa  nümunələrinin  yarpaqlarında  stres  təsirindən 
xlorofilin  miqdarında nəzərə çarpacaq dəyişmələr baş  vermə-
mişdir.  Bunlara  misal  olaraq,  iki  cərgəli  arpalardan  Nutans 
303 və Nutans 124/32-ni,  çox cərgəli arpalardan  isə  Arpa 44 
və Arpa 32-ni  göstərmək olar. Quraqlıq  stresi təsirindən  yar-
paqlarda xlorofil (a+b)-nin miqdarında baş verən dəyişmələrə 
görə  arpa  sortnümunələri  bir-birindən  müəyyən  qədər  fərq-
lənsə  də,  bu  fərqlilik,  toxumların  cücərmə  qabiliyyətində 
 

---

 96 
olduğu  qədər  kəskin  deyildir.  Bu  da,  xlorofilin  bitki  həyatın-
dakı  böyük  rolu  ilə  əlaqədar  ola  bilər.  Əgər  xlorofilin  sinte-
zində böyük depressiya və sürətli parçalanma prosesi baş ver-
miş olsaydı, o zaman bitki öz həyatını davam etdirə bilməzdi. 
Bu hal  stres amillərin  çox  güclü olduğu zamanlarda baş  verə 
bilir və nəticədə bitkilər məhv olurlar. 
 
Cədvəl 2.5. 
 
Quraqlıq stresinin təsirindən arpa sortnümunələrinin 
yarpaqlarında xlorofilin miqdarlında baş verən dəyişmələr  
(vahid yarpaq sahəsində, mkq-la)   
                          
 
Sı-
ra 
№-
si 
 
Ka-
taloq 
№-si 
 
Nümunənin 
adları 
Xlorofil (a+b)-nin miqdarı 
 
Nəzarət 
 
Quraqlıq 
 
Nəza-
rətə 
görə  
%-lə 
İki cərgəli 
1 
2308 
Hüseyn 1 
6,35±0,13 
7,15±0,23 
112,5 
2 
2448 
Arpa 47 
6,67±0,24 
7,44±0,34 
111 
3 
2311 
Nutans 67/91 
5,75±0,2 
5,9±0,3 
102,6 
4 
2323 
Nutans 303 
7,47±0,41 
7,5±0,7 
100,4 
5 
2482 
Arpa-77 
5,21±0,56 
5,32±0,48 
102,1 
6 
2270 
Nutans 118/21 
5,92±0,64 
5,41±0,19 
91,3 
7 
2443 
Arpa-43 
8,28±0,4 
7,85±0,5 
94,8 
8 
2262 
Cəlilabad-19 
7,1±0,7 
7,7±0,2 
108,4 
9 
2315 
Nutans 86-
35/18 
7,87±1,24 
7,44±0,48 
94,5 
10 
2286 
Nutans 80-
32/21 
5,32±0,16 
4,08±0,3 
76,6 

---

 
97 
Cədvəl 2.5-in davamı 
 
11 
2288 
Nutans 28/92 
5,14±0,31 
4,52±0,84 
87,9 
12 
2301 
Nutans 57/9 
6,0±0,29 
5,27±0,4 
87,8 
13 
2325 
Nutans 124/32 
5,96±0,14 
5,75±0,11 
96,4 
14 
2461 
Arpa-59 
7,42±0,29 
5,9±0,31 
79,5 
15 
2296 
6№-li seçmə 
9,36±0,3 
7,3±0,2 
78,4 
16 
2302 
Nutans 80-
34/14 
5,42±0,4 
3,55±0,4 
65,4 
Çox cərgəli 
17 
2321 
84 № Seçmə 
6,41±0,81 
7,58±1,11 
118,2 
18 
2271 
Pallidum 
69/91 
7,25±0,41 
8,16±0,26 
112,5 
19 
2480 
Arpa-75 
5,62±0,2 
6,0±0,3 
106 
20 
2483 
Arpa-78 
5,71±0,22 
5,89±0,54 
103,1 
21 
2406 
Arpa-32 
7,43±0,03 
7,24±0,37 
97,4 
22 
2277 
№ 78 
Cəbrayıl 
7,25±0,19 
6,63±0,23 
91,4 
23 
2322 
 № 76 Seçmə 
6,53±0,46 
6,17±0,38 
94,4 
24 
2298 
Pallidum 
79/1-2 
7,07±0,3 
6,5±0,5 
91,9 
25 
2368 
Arpa-31 
7,44±0,5 
6,68±0,5 
89,7 
26 
2366 
Arpa-29 
7,0±0,3 
5,85±0,7 
83,5 
27 
2439 
Arpa-39 
7,8±0,37 
6,8±0,15 
87,1 
28 
2367 
Arpa-30 
8,01±0,2 
7,53±0,48 
94,0 
29 
2305 
№ 55 Yerli 
5,95±0,5 
4,25±0,3 
71,4 
30 
2445 
Arpa-44 
7,5±0,2 
7,4±0,7 
98,6 
31 
2486 
Arpa-81 
7,33±0,3 
6,3±0,5 
86,3 
32 
2540 
Arpa-84 
6,21±0,38 
5,47±0,04 
88,0 
33 
2329 
Naxçıvan 
dəni 
5,96±0,42 
5,38±0,55 
90,2 
34 
2440 
Arpa-40 
5,96±0,5 
4,36±0,3 
73,1 

---