Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

 104 
Cədvəl 2.6. 
 
Duzluluq stresinin təsirindən arpa sortnümunələrinin  
yarpaqlarında xlorofilin miqdarlında baş verən dəyişmələr  
(vahid yarpaq sahəsində, mkq-la) 
                          
 
Sı-
ra 
 №-
si 
 
Kata-
loq 
№-si 
Nümunənin 
adları 
Xlorofil (a+b)-nin miqdarı 
 
Nəzarət 
 
Duzluluq 
 
Nəzarətə 
görə  
%-lə 
İki cərgəli 
1 
2308 
Hüseyn 1 
7,1±0,7 
7,59±0,3 
106,9 
2 
2448 
Arpa 47 
5,96±0,14 
5,89±0,13 
90,4 
3 
2311 
Nutans 67/91 
5,32±0,16 
5,21±0,3 
96,2 
4 
2323 
Nutans 303 
7,42±0,29 
7,27±0,7 
97,9 
5 
2482 
Arpa-77 
5,21±0,56 
5,84±0,16 
112,1 
6 
2270 
Nutans 118/21 
5,92±0,64 
6,21±0,16 
104 
7 
2443 
Arpa-43 
8,28±0,4 
6,47±0,5 
78,1 
8 
2262 
Cəlilabad-19 
6,35±0,13 
6,0±0,4 
96 
9 
2315 
Nutans 86-
35/18 
7,87±1,24 
7,8±0,13 
99,1 
10 
2286 
Nutans 80-
32/21 
5,14±0,31 
6,15±0,18 
120 
11 
2288 
Nutans 28/92 
5,42±0,4 
4,2±0,5 
77 
12 
2301 
Nutans 57/9 
6,0±0,29 
3,68±0,9 
61,3 
13 
2325 
Nutans 124/32 
6,67±0,24 
6,09±0,49 
91,3 
14 
2461 
Arpa-59 
7,47±0,41 
6,04±1,66 
80,8 
15 
2296 
6№-li seçmə 
9,36±0,3 
6,9±0,25 
74,1 
16 
2302 
Nutans 80-
34/14 
5,75±0,2 
6,2±0,2 
108 
17 
2321 
84 № Seçmə 
8,01±0,2 
7,9±0,46 
98,6 
18 
2271 
Pallidum 69/91 
7,25±0,19 
6,19±0,23 
85,4 
19 
2480 
Arpa-75 
6,41±0,81 
5,6±0,6 
93 
20 
2483 
Arpa-78 
7,25±0,41 
7,72±0,68 
106,4 
 

---

 
105 
Cədvəl 2.6-nın davamı 
 
 
 
Sıra 
 №-
si 
 
 
Kata-
loq 
№-si 
 
 
Nümunənin 
adları 
Xlorofil (a+b)-nin miqdarı 
 
Nəzarət 
 
Duzluluq 
 
Nəza-
rətə 
görə  
%-lə 
Çox cərgəli 
21 
2406 
Arpa-32 
7,43±0,03  7,63±0,31 
102,6 
22 
2277 
№ 78 Cəbrayıl 
5,71±0,22 
4,79±0,1 
83,7 
23 
2322 
№ 76 Seçmə 
6,53±0,46  5,32±0,48 
81,4 
24 
2298 
Pallidum 79/1-
2 
7,07±0,3 
6,04±0,3 
85,4 
25 
2368 
Arpa-31 
7,44±0,5 
6,84±0,4 
91,9 
26 
2366 
Arpa-29 
7,0±0,3 
6,9±0,4 
98,5 
27 
2439 
Arpa-39 
7,8±0,37 
6,79±0,45 
87 
28 
2367 
Arpa-30 
5,62±0,2 
4,89±0,34 
85,7 
29 
2305 
№ 55 Yerli 
5,95±0,5 
6,3±0,3 
105 
30 
2445 
Arpa-44 
7,5±0,2 
7,7±0,4 
102,6 
31 
2486 
Arpa-81 
7,33±0,3 
6,08±0,1 
82,9 
32 
2540 
Arpa-84 
6,21±0,38 
5,2±0,16 
83,7 
33 
2329 
Naxçıvan dəni 
5,96±0,42  5,79±0,47 
97,1 
34 
2440 
Arpa-40 
5,96±0,5 
4,8±0,4 
80,5 
 
 
2.6. Quraqlıq və duzluluq streslərinin buğda bitkisi  
 yarpaqlarında xlorofilin miqdarına təsiri 
 
Bitki  yarpaqlarının  yaşıl  rəngi,  onların  hüceyrələrindəki 
yaşıl xloroplastların olması ilə əlaqədardır. Xloroplastların öl-
çüsü, miqdarı, bitkinin növündən və onun əkilmə şəraitindən, 
həmçinin,  hüceyrənin  yaşından  asılı  olaraq  dəyişir.  Belə  ki, 
yosunlarda hər hüceyrədə bir xloroplast olduğu halda, bir çox 
ali bitkilərin hüceyrəsində xoroplastların sayı 200-ə qədərdir. 

---

 106 
Xloroplastların  əsas  fotosintetik  piqmenti  xlorofillərdir.  Xlo-
rofillərin  10-a  yaxın  nümayəndəsi  məlumdur.  Bakteriyalar  və 
yosunlardan  başlamış,  ali  bitkilərə  qədər  fotosintez  prosesi  gedən 
orqanizmlərin  hamısında  universal  piqment  kimi  xlorofil  “a” 
(C
55
H
72
O
5
N
4
Mg) vardır. Xlorofil  “a”  göy-yaşıl  yosunlarda  və qır-
mızı yosunların bəzi qruplarında yeganə yaşıl piqmentdir. Ali bitki-
lərdə  xlorofil  “a”  ilə  yanaşı  xlorofil  “b” (C
55
H
70
O
6
N
4
Mg) də olur. 
Bu piqment qonur və diatom yosunlarda xlorofil c, qırmızı yosun-
larda isə xlorofil “d” ilə əvəz olunmuşdur [17]. 
Stres  amillər  xlorofilin  miqdarına  təsir  edir  ki,  bu  da  foto-
sintezin  intensivliyində  özünü  büruzə  verir.  Quraqlıq  və  duzluluq 
stresi  təsirindən  yarpaqlarda  xlorofilin  miqdarında  meydana  gələn 
dəyişmələr bizim tədqiqatda da öz əksini tapmışdır. Qeyri əlverişli 
mühit  amillərindən  olan  duzluluq  və  quraqlıq  stresi  bitkilərin 
fizioloji  statusuna təsirindən əlavə fotosintezin normal  gedişinə də 
nəzərə  çarpacaq  dərəcədə  təsir  göstərir.  Q.V.Udovenkonun  işlə-
rində qeyd olunur  ki, doymuş  xlorid mühitində  yaşıl piqmentlərin 
miqdarı  azalır.  Duzluluq  və  quraqlıq  stresindən  xlorofilin  miq-
darının  azalması  bəzi  işlərdə  xloroplastların  destruksiyası  nəticə-
sində  onların  həcminin  kiçilməsi  ilə  əlaqələndirilir  [89].  Güman 
edilir  ki, bu vəziyyət fotosintez  intensivliyinin zəifləməsinə  gətirib 
çıxarır.  Həmçinin,  qeyd  olunur  ki,  duzluluğa  davamsız  bitkilərdə 
xloroplastların  daha  çox  dağılması  və  fotosintez  intensivliyinin 
zəifləməsi  müşahidə  olunur.  Məlum  olub  ki,  buğda  bitkilərinin 
plastid  sistemində  baş  verən  dəyişmələr  duz  stresinin  artması  ilə 
güclənir [64].    
 
2.6.1. Stres amillərin təsirindən müxtəlif buğda növlərinin 
yarpaqlarında xlorofilin miqdarındakı dəyişmələr 
 
Quraqlıq  və  duzluluq  stresi  zamanı  bitkilərin  yarpaqlarında 
ağızcıqlar tam və ya qismən bağlanır ki, bu da fotosintezin normal 

---