Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
129 Arpa 31, Pallidum 69-91, Arpa 75, 84 №-li Seçmə sortları isə ən uzun sünbüllü bitkilər kimi qeyd edilmiş, bu nümunələrdə sünbülün uzunluğu 12 sm-dən çox olmuşdur. Bir sünbülün ağırlığına görə öyrənilən iki cərgəli və çox cərgəli arpa sort nümunələri bir- birindən, həm də öz arala- rında əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmişlər. İki cərgəli arpalarda bir sünbülün çəkisi 1,34-2,86g arasında dəyişilmişsə, çox cər- gəlilərdə bu göstərici 2,58-6,38g arasında olmuş, yəni bir sün- bülün ağırlığına görə çox cərgəli arpa sortnümunələri iki cər- gəlilərdən iki dəfəyə qədər üstün olmuşdur. İki cərgəli arpa- lardan ən ağır sünbüllü nümunələrə Arpa 47 (2,86g), Arpa 77 (2,4g), Nutans 118/21 (2,26g), Arpa 43 (2,32g) aid edilə bilər. Çox cərgəli arpalarda isə Arpa 44, Naxçıvan dəni, Arpa 31, №-79/1-2, Arpa 29, 84 №-li Seçmə və Arpa 39 sortları ən ağır sünbüllü sortlar olub, onlarda sünbülün çəkisi 5 g-dan artıq olmuşdur. Sünbüldə olan sünbülçüklərin sayına görə maraqlı nəti- cələr əldə edilmişdir. Belə ki, qısa sünbüllü iki cərgəli arpa- larda sünbüldə olan sünbülcüklərin sayı, uzun sünbüllü çox cərgəli arpalardan nəinki geri qalmış, hətta bir qədər artıq ol- muşdur. Yəni bu nümunələrdə sünbül uzun olmasa da, on- larda sünbülcüklər bir-birinə daha yaxın olmaqla sıx şəkildə yerləşmişlər. Məsələn, uzun sünbüllü Pallidum 69-91 sortun- da (12,6 sm) sünbülcüklərin sayı 31,4 olduğu halda, ən qısa sünbüllü Arpa 77-də (7,5 sm) bu göstərici 33,2-yə bərabər olmuşdur. Oxşar nəticələr digər sortlar arasında da görünür. Yəni sünbülün uzunluğu ilə sünbülcüklərin sayı arasında ək- sər hallarda bir başa korelyasiya müşahidə edilməmişdir. Məlumdur ki, bir sünbüldə olan dənin kütləsi ümumi məhsuldarlıq baxımından ən əsas göstəricilərdən biri hesab olunur. Bu göstərici çox cərgəli arpalarda iki cərgəlilərə 130 nisbətən iki dəfəyə qədər artıq olmuşdur. Yəni sünbülün çə- kisi ilə sünbüldə olan dənin kütləsi arasında birbaşa korelya- siya müşahidə edilmişdir. Əksər hallarda ən ağır sünbüllü sortların bir sünbülündə olan dənin kütləsi də ən yüksək ol- muşdur. Məsələn, Arpa 44-də sünbülün ağırlığı ən çox 6,38g, sünbüldə olan dənin kütləsi də, ən yüksək-3,62g və ya Naxçı- van dəni sortunda sünbülün ağırlığı 5,58g, sünbüldə olan dənin kütləsi də yüksək -3,42q olmuşdur. Yaxud sünbülün çə- kisinə görə ən aşağı göstəriciyə malik olan Nutans 303 sor- tunda, bir sünbüldə olan dənin kütləsi də ən az olmuşdur (0,87g). Oxşar misalları çox cərgəli arpalardan da göstərmək olar. Sünbülün çəkisi ən aşağı- 2,58g olan Arpa 40 sortunun bir sünbülündən əldə edilən dənin kütləsi də ən az- 1,9g-a bə- rabər olmuşdur. Bu kimi qanunauyğunluqlar öyrənilən sort- ların əksəriyyətində müşahidə edilir. Lakin az da olsa bəzi kənarlaşmalar da mövcuddur. Məsələn, Arpa 77-də sünbülün çəkisi kifayət qədər yüksək olsa da (2,4g), dənin kütləsi az – cəmi 1,18g olmuş və ya kifayyət qədər çox dən kütləsinə malik 78 №-li Cəbrayıl və Arpa 78 sortlarında sünbülün ağır- lığı o qədər də yüksək olmamışdır. Sünbüldə olan dənin sayının çoxluğuna görə də çox cər- gəli arpa sortnümunələri fərqlənmişlər. Bu nümunələrdə bir sünbüldə olan dənin sayı 33,2 (Arpa 40) ilə 77,4 (Arpa 30) arasında dəyişildiyi halda, iki cərgəli arpa nümunələrində bu rəqəmlər iki dəfəyə qədər az – 17,6 (Cəlilabad 19) və 32,2 (Arpa 47) olmuşdur. Öyrənilən arpa nümunələri 1000 dənin kütləsinə görə də bir-birlərindən əsaslı sürətdə fərqlənmişlər. İki cərgəli arpa nümunələri içərisində 1000 dənin kütləsinə görə ən çox fərq- lənən Arpa 43 (68g), Nutans 28/92 (61g), Nutans 80/34-14 (61g), 6 №-li Seçmə (57g), Arpa 47 (56g) sortları olmuşsa, 131 çox cərgəli arpalardan bu göstəriciyə görə Arpa 40 (70g), 84 №-li Seçmə (66g), Naxçıvan dəni (65,4g), Pallidum 69-91 (63,1g), Arpa 29 (61g), Arpa 32, Arpa 39 və Arpa 44 (57g) sortları fərqlənmişlər. 1000 dənin kütləsinə görə ən aşağı gös- tərici isə iki cərgəli arpalardan Nutans 124/32 və Hüseyn 1 sortlarında (43g) çox cərgəli arpalardan isə Arpa 75, 55 №-li Seçmə də (34g) müşahidə edilmişdir. 3.2. Arpa sortnümunələrinin suvarılan və dəmyə şəraitlərində məhsuldarlıq elementlərinə görə müqayisəli analizi Cəlilabad rayonunun dəmyə şəraitində əkilmiş ikicərgəli arpa sortnümunələrinin məhsuldarlıq elementlərinin nəticələ- rindən məlum olmuşdur ki, quraqlıq stresi bütün nümunələrin boyuna eyni cür təsir göstərməmişdir. Quraqlıq stresi su- varılan şəraitlə müqayisədə bitkilərin boyuna o qədər də ciddi təsir etməmişdir. Quraqlıq daha çox məhsuldar gövdələrin sa- yının dəyişilməsinə səbəb olmuşdur. Hüseyn 1 sortu istisna olmaqla, öyrənilən digər nümunələrin hamısında məhsuldar gövdələrin sayı azalmışdır. Bu azalma Nutans 118/21 və Nu- tans 80/34-14-də daha kəskin xarakterdə olmuş və suvarılan varianta nisbətən, müvafiq olaraq 40 və 36% az olmuşdur. Quraqlıq, digər arpa sortnümunələrində də məhsuldar gövdə- lərin sayının ciddi azalmasına səbəb olmuşdur. Alınan nəticə- lər onu söyləməyə əsas verir ki, quraqlıq stresi zamanı ümumi məhsuldarlığın aşağı düşməsi əsasən məhsuldar gövdələrin sayının azalması ilə əlaqədardır. Quraqlıq stresi təsirindən öyrənilən arpa sortnümunə- lərinin əksəriyyətində sünbülün çəkisi və sünbüldə olan dənin kütləsi az və ya çox dərəcədə azalmışdır ki, bu da ümumi Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|