Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

 138 
Cədvəl 3.1-in davamı 
 
№ 
Nümunənin 
adı 
Dənin 
kütləsi 
(Abşeron) 
Dənin kütləsi 
(Cəlilabad) 
Quraqlığa 
toelrantlıq 
indeksi 
29 
55 №-li Seçmə 
2,47 
3,04 
-0.57 
30 
Arpa 44 
3,62 
2,8 
0.82 
31 
Arpa 81 
2,1 
1,52 
0.58 
32 
Arpa 84 
2,9 
1,9 
1.0 
33 
Naxçıvan dəni  
3,42 
2,16 
1.26 
34 
Arpa 40 
1,9 
1,6 
0.3 
 
Quraqlığa  tolerantlıq  indeksinə  görə  alınan  dendroqram-
da  nümunələr  üç  əsas  qrupda  birləşmişdir.  Aşağıdan  birinci 
qrupda  birləşən  nümunələrin  hamısında  tolerantlıq  indeksi 
mənfi  olmuşdur.  Bu  nümunələrdə  quraqlığın  təsirindən  sün-
büldə olan dənin kütləsində heç bir azalma müşahidə olunma-
mış,  əksinə  cüzi  artım  qeydə  alınmışdır.  Alınan  nəticələr 
əsasında biz bu nümunələri quraqlığa  yüksək davamlı nümu-
nələr kimi qiymətləndirmişik. 
Demək  olar  ki,  nümunələrin  böyük  əksəriyyəti  üçüncü 
klasterdə  cəmlənmişdir.  Bu  nümunələrin  bəzilərində  quraq-
lığın təsirindən azalma az və ya orta dərəcədə olmuşdur. Qeyd 
edilən  nümunələr  tərəfimizdən  quraqlığa  orta  davamlı  nümu-
nələr kimi qiymətləndirilmişdir. Ikinci klasterdə qruplaşan nü-
munələrdə  isə  tamam  fərqli  qiymətlər  müşahidə  edilir.  Belə 
ki, bu qrupda olan 6 nümunənin hamısında tolerantlıq indeksi 
yüksək olmuşdur  və bu da onu  göstərir  ki, quraqlığın  təsirin-
dən bu nümunələrdə dənin kütləsi digər nümunələrlə müqayi-
sədə daha çox azalmışdır.    
 
 

---

 
139 
 
 
Şəkil 3.1 Quraqlığa tolerantlıq indeksinə görə nümunələrin  
qruplaşdırılması 
 
Quraqlığa  davamlılıqda  olduğu  kimi,  arpa  nümunə-
lərinin  duza  davamlılığı  da  laboratoriya  analizləri  ilə  ya-
naşı  tarla  şəraitində  də  tədqiq  olunmuşdur.  Duza  davam-

---

 140 
lılığın  qiymətləndirilməsində  də  əsas  əlamət  kimi  sün-
büldə  olan  dənin  kütləsi  götürülmüşdür.  Tolerantlıq  in-
deksi  quraqlığa  davamlılığın  qiymətləndirilməsində  oldu-
ğu  kimi  qiymətləndirilmişdir.  Cədvəl  3.2.-dən  göründüyü 
kimi,  duzun  təsirindən  sünbüldə  olan  dənin  kütləsində  ən 
çox  azalma  Arpa  31  və  Arpa  44  nümunələrində  qeydə 
alınmışdır.  Belə  ki,  Arpa  31  nümunəsində  duzun  təsirin-
dən  sünbüldə  olan  dənin  kütləsi  60%,  Arpa  44  nümunə-
sində  isə  66%  azalma  müşahidə  olunmuşdur. Ən  kiçik  to-
lerantlıq  indeksi  isə  Nutans  303  (0.07)  və  Nutans  118-21 
(0.09)  nümunələrində  qeyd  edilmişdir.  Nümunələrin  tole-
rantlıq  indeksinə  görə  qruplaşdırılması  yenə  də  SPSS 
proqramı  ilə  klaster  analiz  üsulu  ilə  yerinə  yetirilmişdir 
(Şəkil 3.2).  
Bu  dendroqramda  da  3  əsas  klaster  əmələ  gəlmişdir. 
Belə  ki,  aşağıdan  birinci  klasterdə  cəmi  iki  nümunələ 
birləşmişdir ki, onların da tolerantlıq in deksləri ən  yüksək 
həddədir. Bu iki nümunə (Arpa 31 və Arpa 44) bizim təc-
rübələrdə  duza  ən  həssas  nümunələr  kimi  qiymətlən-
dirilmişdir.  İkinci  klasterdə  isə  6  nümunə  (Arpa  29,Arpa 
30,  Arpa  39,  78N-li,  Palidum  69-91  və  76  N-li  seçmə) 
qruplaşmışdır.  Bu  nümunələrdə  tolerantlıq  indeksi  1.34-
1.76  arasında  dəyişmişdir.  Bu  nümunələrdə  də  duzun 
təsirindən  sünbüldə  olan  dənin  kütləsində  azalma  30-50% 
olmuşdur  və  tərəfimizdən  qeyd  olunan  nümunələr  həssas 
kimi  qiymətləndirilir.  3-cü  əsas  klaster  isə  iki  subklas-
terdən  ibarətdir.  Birinci  subklasterdə  birləşən  nümunələr 
orta  davamlı,  ikinci  subklasterdə  birləşən  20  nümunə  isə 
duza davamlı nümunələr kimi qiymətləndirilə bilər. 
     

---

 
141 
Cədvəl 3.2 
Duza tolerantlıq indeksi 
№ 
Nümunənin adı 
Dənin 
kütləsi 
(Abşeron) 
Dənin 
kütləsi 
(Ucar) 
Quraqlığa 
toelrantlıq 
indeksi 
1 
Hüseyn 1 
1,44 
0,93 
0.51 
2 
Arpa 47 
1,32 
0,87 
0.45 
3 
Nutans 67-91 
0,98 
0,78 
0.2 
4 
Nutans 303 
0,87 
0,8 
0.07 
5 
Arpa 77 
1,18 
0,87 
0.31 
6 
Nutans 118/21 
1,71 
1,62 
0.09 
7 
Arpa 43 
1,54 
1,28 
0.26 
8 
Cəlilabad 19 
0,9 
0,78 
0.12 
9 
Nutans 86/35-18 
1,3 
1,1 
0.2 
10  Nutans 80/32-21 
1,24 
0,83 
0.41 
11  Nutans 28/92 
1,35 
0,94 
0.41 
12  Nutans 57/9 
1,04 
0,44 
0.6 
13  Nutans 124/32 
1,26 
0,76 
0.5 
14  Arpa 59 
1,44 
1,01 
0.43 
15  6 №-li Seçmə 
1,29 
1,05 
0.24 
16  Nutans 80/34-14 
1,11 
0,93 
0.18 
17  84 №-li Seçmə 
3,14 
2,05 
1.09 
18  Palidum 69-91 
2,4 
1,16 
1.24 
19  Arpa 75 
2,27 
1,8 
0.47 
20  Arpa 78 
3,42 
3,1 
0.32 
21  Arpa 32 
2,77 
2,34 
0.43 
22  78 №-li Cəbrayıl 
3,34 
2 
1.34 
23  76 №-li Seçmə 
2,96 
1,2 
1.76 
24  N 79/1-2 
3,15 
2,4 
0.75 
25  Arpa 31 
4,22 
1,68 
2.54 
26  Arpa 29 
3,05 
1,64 
1.41 
27  Arpa 39 
3,13 
1,68 
1.45 
28  Arpa 30 
2,95 
1,55 
1.4 
29  55 №-li Seçmə 
2,47 
2,14 
0.33 
30  Arpa 44 
3,62 
1,2 
2.42 
31  Arpa 81 
2,1 
1,4 
0.7 
32  Arpa 84 
2,9 
2,15 
0.75 
33  Naxçıvan dəni 
3,42 
2,47 
0.95 
34  Arpa 40 
1,9 
1,55 
0.35 

---