Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 3.2.
142 Şəkil 3.2. Duza tolerantlıq indeksinə görə nümunələrin qruplaşdırılması 3.5. Diploid və tetraploid buğda növ və növmüxtəlif- liklərinin suvarılan və dəmyə şəraitində məhsuldarlıq elementlərinin müqayisəli təhlili Diploid və tetraploid buğda növ, növmüxtəlifliyi və bərk buğda (T.durum Desf.) növünə aid sortların quraqlığa və duz- luluğa davamlılığını tarla şəraitində öyrənilməsi üçün nümu- 143 nələr üç şəraitdə becərimişdir. Normal şərait kimi Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun Abşeron təcrübə bazası götürülmüşdür. Bu bazada bitkilər suvarma əkinçiliyi şəraitində becərilir. Nü- munələr vaxtında suvarılmış, fenoloji müşahidələr aparılmış, məhsul metodikaya uyğun şəkildə toplanılmış və onların üzə- rində 8 məhsuldarlıq elementinə görə struktur analiz aparıl- mışdır. Alınan nəticələr aşağıdakı cədvəl və diaqramlarda öz əksini tapmışdır. Quraqlıq bölgə kimi Azərbaycan Elmi Tədqiqat Əkin- çilik İstitutunun Cəlilabad Təcrübə Təsərrüfat Stansiyasının ərazisi seçilmişdir. Bu bölgənin iqlimi əsasən quraq və ya yarı quraq hesab edilir. Nümunələr normal şəraitdə olduğu kimi səpilmiş və üzərində fenoloji müşahidələr aparılmışdır. Məh- sul eyni qayda ilə toplanılmış və bitkinin boyu, məhsuldar gövdələrin sayı, sünbülün uzunluğu, sünbülün çəkisi, sünbül- cüklərin sayı, bir sünbüldə olan dənin çəkisi, dənin sayı və 1000 dənin kütləsinə görə struktur analizlər edimişdir. Alınan nəticələr normal şəraitlə bir yerdə statistik analiz edilmiş və əhəmiyyətli dəyişiklik baş vermiş əlamətlər seçilmişdir. 1981- ci ildə Rozile və Hambilin tərəfindən verilmiş stresə tole- rantlıq indeksi tapılmış və nümunələr quraqlığa davamlılığına görə sinifləşdirilmişdir. Nəticələr diaqramlarla aydın təsvir edilmişdir. Suvarılan şəraitdə becərilmiş buğda növ və növmüxtə- liflikləri içərisində ən qısa boy T.persicum, ən uca boy isə T.turgidum v. dreishianum da müşahidə edilmişdir. T.mono- coccum, T.dicoccoides, T.polonicum isə orta boylu buğdalara aid edilə bilər. Bu nümunələrdə bitkinin boyu 103-104 sm-ə bərabər olmuşdur. Məhsuldar gövdələrin sayına görə T.mono- coccum (4.8), sünbülün uzunluğuna görə isə T.persicum (11.9 sm) fərqlənmişdir. T.turgidum tədqiq etdiyimiz 4 növmüxtə- 144 lifliyinin hamısında bir sünbülün çəkisi ən yüksək – 3.73-4.53 q arasında olmuşdur. Bu növmüxtəliflikləri sünbülcüklərin sayı, sünbüldə olan dənin sayı və kütləsinə görə də öyrənilən buğda nümunələri içərisində ən yüksək göstəriciyə malikdir. Əsas məhsuldarlıq elementlərindən sayılan sünbüldə olan də- nin sayı T. Turgidum növünün növmüxtəlifliklərində 45.1- 55.7 arasında dəyişilir. Bu göstərici ən az T. Boeoticum-da müşahidə edilmişdir (19 q). 1000 dənin kütləsinə görə də T. Boeoticum ən aşağı göstəriciyə (15.5 q) malik olmuş, T. Po- lonicum isə bu göstəriciyə görə ən yüksək olmuşdur. T. Tur- gidum növünün növmüxtəlifliklərində də 1000 dənin kütləsi yüksəkdir (50.7-56.9 q). Cəlilabad rayonunun dəmyə şəraitində səpilmiş buğda növ və növmüxtəlifliklərinin məhsuldarlıq elementlərinin analizi göstərir ki, quraqlıq şəraiti bütün bitkilərin boyuna eyni cür təsir göstərməmişdir. Quraqlıq T. Turgidum v. salomonis və T. Dicoccum v. farrum-un boyunun bir qədər artmasına səbəb olmuşdursa, yabanı təkdənli və cütdənli buğdaların və həmçinin T. Polonicum və T. Boeoticum-un boyunda ciddi dəyişmələr müşahidə edilməmiş, quraqlıq daha çox məhsuldar gövdələrin sayının dəyişilməsinə səbəb olmuşdur. T. Turgidum v. lusitanicum və T. Dicoccum v. farrum-un məhsuldar gövdələrinin sayı quraqlığın təsirin- dən müvafiq olaraq 0.85 və 0.50 qədər azalmış, digər buğdalarda isə quraqlığın təsirindən məhsuldar gövdələrin sayının 0.05-0.90 qədər artması qeyd edilmişdir. Quraqlığın təsirindən, öyrənilən bütün buğda növ və növmüxtəlifliklərində bir sünbülün çəkisi və sünbüldə olan dənin kütləsi az və ya çox dərəcədə azalmışdır ki, bu da ümumi məhsuldarlığın aşağı düşməsinə səbəb olan əsas amillərdən biridir. Bu göstəricilərə görə azalma T. Tur- 145 gidum v. dreishianum və T. Turgidum v. salomonis-də daha çox olduğu halda, yabanı və mədəni təkdənli və cütdən- lilərdə, həmçinin T. Polonicum və T. Persicum da nəzərə çarpacaq dərəcədə olmamışdır. Quraqlığın təsiri əsas məhsuldarlıq göstəricilərindən olan 1000 dənin kütləsinin azalmasında da özünü göstərmişdir. Belə ki, bu göstəriciyə görə quraqlıqdan ən çox ziyan görmüş buğda nümunələ- rindən T. Dicoccum v. rufum, T. Turgidum v. dreishianum, T. Turgidum v. lusitanicum-u göstərmək olar ki, bu nü- munələrdə quraqlığın təsirindən 1000 dənin kütləsi 5.8-6.4 q azalmışdır. Quraqlığın təsirindən sünbülün çəkisi və bir sünbüldə olan dənin kütləsində baş vermiş dəyişmələrə görə dendroqram tərtib edilmişdir (Şəkil 3.3). Dendroqram- dan göründüyü kimi, T.monococcum, T.dicoccum v. farrum, T.persicum, T.dicoccoides, T.boeoticum, T.polonicum, T.tur- gidum v. alboyadurum, T.dicoccum v. rufum və T.dicoccum v. atratum bir sinifdə birləşmişlər. Quraqlığın təsirindən bu nümunələrdə sünbülün çəkisi 0.00-0.18 q, bir sünbüldə olan dənin çəkisi isə -0.24-0.16q intervalında azalmışdır. Dəyiş- mələri nəzərə alaraq, bu qrupda birləşən nümunələr quraq- lığa davamlı nümunələr kimi qiymətləndirilmişdir. Digər qrupda isə T.turgidum v. dreishianum, T.turqidum v. salo- monis və T.turgidum v. lusitanicum birləşmişlər. T.turgidum növünə aid olan bu 3 növmüxtəlifliyində quraqlığın təsi- rindən sünbülün çəkisi 0.85-1.39 q, bir sünbüldə olan dənin çəkisi isə 0.31-0.74 q azalmışdır. Bu dəyişmələrə görə isə T.turgidum növünün növmüxtəliflikləri quraqlığa orta da- vamlı kimi qiymətləndirilir (Şəkil 3.3). Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|