Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
132 məhsuldarlığın aşağı düşməsinə səbəb olan əsas amillərdən biridir. Lakin Nutans 303 və Cəlilabad 19 sortnümunələrində, quraqlıq şəraitində sünbülün ağırlığı və sünbüldə olan dənin kütləsi nəinki azalmış, hətta bir qədər də artmışdır. Bu maraqlı nəticələr, həmin sortlara marağı artırır və onların üzərində da- ha geniş tədqiqatların aparılmasına ehtiyac olduğunu göstərir. Quraqlığın təsirindən 1000 dənin kütləsində baş verən dəyişmələr ziddiyətli xarakterdə olmuş və xüsusi qanunauy- ğunluq müşahidə edilməmişdir. Quraqlıq, bəzi nümunələrdə 1000 dənin kütləsinə mənfi, bəzilərində isə müsbət yöndə təsir etmiş, bir çox nümunələrdə isə bu göstəriciyə ciddi təsir etməmişdir. Cəlilabad rayonunun dəmyə şəraitində səpilmiş çoxcər- gəli arpa sortnümunələrinin məhsuldarlıq elementlərinə qu- raqlıq stresinin təsiri, iki cərgəli arpalarda olduğu kimi, bu ar- pa nümunələrində də bitkilərin boyunun qısalmasına bir- mənalı şəkildə təsir göstərməmişdir. Bir çox nümunələrdə hət- ta bitkilərin boyu bir qədər yüksək olmuşdur. Lakin bütün nü- munələrdə məhsuldar gövdələrin sayı ciddi şəkildə azalmışdır. Əksər nümunələrdə bu azalma 30-40% arasında olmuşdur ki, bu da ümumi məhsuldarlığın azalmasında çox önəmli rol oy- naya bilər. Sünbülcüklərin sayı, sünbülün çəkisi və sünbüldə olan dənin kütləsinə alınan nəticələr, iki cərgəli arpalarda əldə edil- miş qanunauyğunluqların demək olar ki, eynidir. Yəni quraq- lıq stresi əksər nümunələrdə bu göstəricilərə mənfi təsir etmiş bunun da, ümumi məhsulunun azalmasında önəmli rolu ol- muşdur. Lakin tədqiq edilən bu göstəricilərə görə də öyrənilən arpa nümunələri bir-birindən fərqlənmişlər. Əksər nümunə- lərdə stresin təsirindən sünbülcüklərin sayı, sünbülün ağırlığı və sünbüldə olan dənin kütləsi azalmışdır. Ən çox azalma isə 133 quraqlığa həssas və orta davamlı nümunələr olan Arpa 84, Naxçıvan dəni, Arpa 31 və Arpa 39 sortlarında müşahidə edil- mişdir. Bir çox nümunələrdə isə bu göstəricilərdə ciddi dəyiş- mələr baş verməmiş, hətta bəzi nümunələrdə az da olsa artım qeyd edilmişdir (№79/1-2, Arpa 29, 55№-li Seçmə). Iki cərgəli arpalardan fərqli olaraq çox cərgəli arpalarda quraqlıq stresi əksər nümunələrdə 1000 dənin kütləsinə də mənfi təsir göstərmişdir. Bu göstərici bəzi sortlarda daha kəs- kin xarakterdə olmuş (Arpa 81, Arpa 84), Arpa 40 sortunda isə 1000 j dənin v kütləsi h iki h dəfəyə j qədər g azalmışdır. 3.3. Duzluluq stresinin iki cərgəli və çox cərgəli arpa sort nümunələrinin məhsuldarlıq elementlərinə təsiri Duzluluq stresinin arpa sortnümunələrinin məhsuldarlıq elementlərinə təsirini öyrənmək məqsədi ilə AMEA Aqro- kimya və Torpaqşünaslıq İnstitutunun Ucar dayaq məntəqəsi- nin orta şoran torpaqlarında tarla təcrübələri qoyulmuşdur. Vegetasiyanın ilk dövrlərindən bitkilər normal suvarılma şəra- itində becərilmiş və birbaşa torpaq duzluluğunun bitkilərin məhsuldarlığına və əsas məhsuldarlıq elementlərinə təsiri tədqiq edilmişdir. Alınan nəticələr təhlil edilmiş və arpa nümunələrinin duzluluğa davamlılıq dərəcələri müəyyən edilmişdir. Alınan nəticələri adi şəraitdə becərilmiş bitkilərdən alın- mış rəqəmlərlə müqayisə etdikdə aydın olmuşdur ki, duzluluq stresi öyrənilən bütün iki cərgəli arpa sortnümunələrində bit- kilərin boyunun qısalmasına səbəb olmuşdur. Bu qısalma Arpa 47, Nutans 57/9 və Nutans 124/32-də kəskin xarakterdə olduğu halda, Nutans 118/21, Arpa 43, Nutans 86/35-18 və Nu- tans 80/34-14-də nəzərə çarpmayacaq dərəcədə az olmuşdur. 134 Oxşar qanunauyğunluq, məhsuldar gövdələrin sayının azalmasında da özünü göstərmişdir. Belə ki, duzluluq şəraiti əksər sortlarda məhsuldar gövdələrin sayının azalmasına sə- bəb olmuşdur. Bu göstəriciyə görə ən yaxşı nəticə Hüseyn 1, Nutans 118/21, Nutans 80/32-21-də qeyd edilmişdir ki, bu nümunələrdə duzluluq stresi təsirindən məhsuldar gövdələrin sayı demək olar ki, dəyişilməmişdir. Məhsuldar gövdələrin sayı iki və daha çox dəfə azalan nümunələrə isə Nutans 80/34- 14, 6№-li Seçmə, Arpa 43-ü misal göstərmək olar. Digər sort- nümunələrdə də duzluluq məhsuldar gövdələrin sayının az və ya çox dərəcədə azalmasına səbəb olmuşdur. Çoxcərgəli arpa sortnümunələri ilə aparılmış təcrübə- lərdən də oxşar nəticələr əldə edilmişdir. Alınan nəticələrin müqayisəli təhlili göstərir ki, duzluluq stresi bu arpa nümunə- lərində də bitkinin boyunun azalmasına səbəb olmuşdur. Bu azalma Arpa 29 və Naxçıvan dəni sortlarında daha kəskin xarakterdə, digər sortnümunələrdə isə nisbətən zəif olmuşdur. Lakin məhsuldar gövdələrin sayının azalması iki cərgəli arpa- lara nisbətən çox cərgəli arpalarda daha çox müşahidə edil- miş, öyrənilən çox cərgəli arpaların demək olar ki, yarıdan ço- xunda məhsuldar gövdələrin sayı iki dəfəyə qədər azalmışdır. Duzluluq stresi arpa sortnümunələrində sünbülün uzunlu- ğuna və sünbülün kütləsinə də ciddi təsir göstərmişdir. Əksər nü- munələrdə bu göstəricilər kəskin azaldığı halda, bəzi nümunələrdə bu azalma ciddi xarakterdə olmamışdır. Sünbülün uzunluğuna gö- rə Nutans 118/21, sünbülün çəkisinə görə isə Nutans 67-91, Nu- tans 303, Arpa 43 və Nutans 80/32-21 sortları fərqlənmişlər. Bu nümunələrdə duzluluq stresi sünbülün uzunluğuna və çəkisinə demək olar ki, təsir etməmişdir.Duzluluq stresi Arpa 47, Cəlilabad 19 və Nutans 80/32-21 sortnümunələrində sünbülün uzunluğuna, Arpa 47, Arpa 77 və Nutans 28/92 sortnümunələrində isə Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|