Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.11 Quraqlıq sresi təsirindən qarğıdalı yarpaqlarında prolin amin turşusunun miqdarında baş verən dəyişmələr (µmol/q-la)
120 toplanmasının böyük əhəmiyyətə malik olması bir çox tədqi- qatçılar tərəfindəndə qeyd edilmişdir [314, 329]. Su stresi şəraitində prolin amin turşusu miqdarının artma səbəbini izah edən müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bunlardan biri, prolin amin turşusunın parçalaşmaması və ya onun zülal- ların strukturuna daxil olmasının qarşısının alınmasıdır ki, bu da prolin amin turşularının miqdarını artıra bilər. Bəziləri belə qənaətə gəlmişlər ki, prolin amin turşularının miqdarının artması böyük molekulların, o cümlədən zülalların parçalan- ması hesabına baş verir [314]. Bu mexanizm vasitəsilə bitkilər öz hüceyrələrində turqor təzyiqinin yaranmasına şərait yara- daraq, bir tərəfdən su molekullarının itirilməsinin qarşısını alır, digər tərəfdən isə, hüceyrə şirəsinin su saxlama qabiliyyətini artır- maqla, osmotik tənzimləmə yolu ilə transpirasiyanı azaldaraq, fotosintez prosesini davam etdirə bilirlər [161, 314, 329]. Tədqiq etdiyimiz qarğıdalı hibridlərinin yarpaqlarında prolin amin turşusunun miqdarının təhlili göstərdi ki, bu hibridlərin yarpaqlarında quraqlıq və suvarılan şəraitlərdə fərqli miqdarda prolin amin turşusu toplanmışdır. Suvarılan şəraitdə prolin amin turşusunun miqdarının ən çox toplanması quraqlığa həssas 37 nömrəli hibriddə (1.95 µmol/q), ən az isə orta davamlı 37 nömrəli hibriddə (1.75 µmol/q) müşahidə edilmişdir (Cədvəl 2.11). Suvarılan şəraitində isə davamlı (1.90 µmol/q) və həssas (1.95 µmol/q) hibridlərin yarpaqla- rında prolin amin turşuları miqdarı bir- birinə çox yaxın ol- muşdur. Ancaq quraqlıq şəraitində, prolin amin turşusunun toplanması ən çox quraqlığa davamlı 38 nömrəli hibriddə (3.85-ilə µmol/q), ən az isə həssas 37 nömrəli hibriddə (3.25 µmol/q) müşahidə edilmişdir. Quraqlığa orta davamlı 7 nömrəli hibriddə 3.5 µmol/q olmaqla orta mövqedə qalmışdır [27]. Bu, hibridlərin quraqlığa davamlılıq dərəcəsi ilə prolin amin turşusu 121 toplanması arasında birbaşa əlaqənin mövcud olduğunu gös- tərir (Cədvəl 2.11). Cədvəl 2.11 Quraqlıq sresi təsirindən qarğıdalı yarpaqlarında prolin amin turşusunun miqdarında baş verən dəyişmələr (µmol/q-la) Quraqlığa davamlılıq dərəcəsi Suvarılan şərait Quraqlıq şəraiti Suvarılan şəraitə görə %-lə Davamlı hibrid 1.9 3.85 102.03 Orta davamlı hibrid 1.75 3.5 100 Həssas hibrid 1.95 3.25 66.67 Orta 1.87 3.53 88.77 Tam suvarma şəraitində prolin amin turşusunun miqdarı 1.87 µmol/q, quraqlıq şəraitində isə 3.53 µmol/q olmuşdur. Tam suvarılan şəraitlə müqayisədə quraqlıq şəraitində prolin amin turşusunun miqdarı 88.8% çoxalmışdır. Bundan öncə də, bir çox tədqiqatçılar tərəfindəndən qeyd edilmişdir ki, qarğı- dalı bitkisində quraqlıq şəraitində osmotik təzyiqi tənzim- ləmək üçün prolin amin turşusunun miqdarı artır [97, 216, 276, 387, 392]. Qarğıdalı hibridlərinin iki şəraitdəki reaksiyalarının mü- qayisəsi göstərir ki, hibridlər fərqli mühitdə, prolin amin turşusunun toplanması baxımından fərqli reaksiya göstərmiş- lər. Stres şəraitində, prolin amin turşusunun ən yüksək toplan- ması quraqlığa davamlı hibriddə olmuşdur. Halbu ki, suvarma şəraitində prolin amin turşusunun ən yüksək toplanması həssas hibriddə baş verir (Cədvəl 2.11). 122 N. Mohammadkhani və R. Heidari (2008) müxtəlif quraqlıq şəraitində qarğıdalının davamlı və həssas hibridlərində karbohid- ratların və prolinin miqdarını tədqiq etmişlər. Öyrənilən hibrid- lərdə həll olunan karbohidratların və prolinin miqdarı quraqlığın dərəcəsi artdıqca artmış, lakin həssas hibridlərdə bu artım daha yüksək olmuşdur. Bu da göstərilən komponentlərin bitkinin da- vamlılıq reaksiyasında müəyyən rol oynaması haqqında fikir yü- rütməyə imkan verir [276]. G. Voetberg və R.E. Sharp su qıtlığı mühitində qarğıdalı cücərtilərində kökün böyümə zonasında prolinin miqdarının artmasının digər amin turşularına, xüsusilə, qlisinə görə daha sürətli olduğunu və bunun da kök uzanmasında önəmli rol oynadığını müəyyən etmişlər [392]. M. Johari-Pirei- vatlou (2010), buğda genotiplərinə osmotik stresin təsirini araş- dırmaqla bildirmişlər ki, quraqlığa dözümlü genotiplər həssas ge- notiplərlə müqayisədə prolinin toplanması baxımından daha sür- ətli reaksiya göstərirlər. Bu tədqiqatın nəticələri göstərir ki, stres şəraitində daha yaxşı inkişaf edən genotiplər, daha çox karbohid- ratlara və prolinə malikdirlər [226]. Bir çox tədqiqatçıların nəticələrinə görə, daha çox prolin toplamaq qabiliyyətinə malik olan hibridlər adətən daha yüksək osmotik tənzimləməyə də ma- likdirlər. Bu bitkilər, quru və susuz ərazilərdə öz hüceyrələrində yüksək su saxlama potensialına malik olduqlarından, adətən daha çox məhsuldarlığa da malik olurlar. Lakin, bəzi tədqiqatların nəti- cələri göstərmişdir ki, quraqlığa davamlı sortlar həmişə yüksək miqdarda prolin toplamırlar və hətta quraqlığa həssas sortların prolin toplama miqdarı davamlı sortlarla müqayisədə daha yüksək olur. Belə bir fikir vardır ki, turqorogen maddələrin biosintezi və ya onların makromolekulların parçalanmasından əmələ gəlməsi, enerji sərf olunmasını tələb edir ki, bu da, karbohidratların sərf olunması ilə əlaqədardır. Təbiidir ki, karbohidratların azalması nəticəsində dən məhsuldarlığı da azalacaqdır [97, 161, 314]. Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|