Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
126 dar gövdələrin sayı, sünbülün uzunluğu, sunbüldə olan sün- bülcüklərin sayı, sünbülün çəkisi, sünbüldə olan dənin kütləsi, sünbüldə dənin sayı və 1000 dənin kütləsi hər iki şəraitdə mü- qayisəli analiz edilmişdir. Biomorfoloji əlamətlərin orta qiy- mətləri eyni genotipə aid 10 bitki üzərində ölçülməklə təyin edilmişdir [2, 334]. Ayrı-ayrı arpa genotiplərinin quraqlıq stresinə davamlılı- ğını təyin etmək üçün Rosielle və Hambelen tərəfindən təklif edilmiş stresə tolerantlıq indeksindən istifadə olunmuşdur: Tol =Y p -Y s Hansı sortlarda tolerantlıq indeksi az olarsa, o sortun qu- raqlığa davamlılığı yüksək olacaqdır. Bu metoddan sortların quraqlığa davamlılığına görə seçilməsində geniş istifadə edilir. Tarla şəraitində müxtəlif arpa və buğda genotiplərinin duzluluğa davamlılığını təyin etmək üçün toxumlar həm Azər- baycan MEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun ərazisində su- varma əkinçiliyi şəraitində, həm də Azərbaycan MEA Aqro- kimya və Torpaqşunaslıq İnstitutunun Ucar təcrübə dayaq məntəqəsində orta şoran ərazisində səpilmişdir. Səpin hər iki ərazidə beynəlxalq deskriptorun tələblərinə uyğun şəkildə apa- rılmışdır. Bitkilərin vegetasiya müddəti, bitkinin boyu, məhsul- dar gövdələrin sayı, sünbülün uzunluğu, sunbüldə olan sünbül- cüklərin sayı, sünbülün çəkisi, sünbüldə olan dənin kütləsi, sünbüldə olan dənin sayı və 1000 dənin kütləsi hər iki şəraitdə müqayisəli analiz edilmişdir. Quraqlıqda olduğu kimi duza davamlılığı müəyyən edər- kən də tolerantlıq indeksi biomorfoloji əlamətlərin orta qiy- mətləri 10 bitki üzərində aparılmış ölçülərlə təyin edilmiş və 127 Rosielle və Hambelen tərəfindən verilmiş formula ilə tapılmışdır [334]. 3.1. İki cərgəli və çox cərgəli arpa sortnümunələrinin normal şəraitdə məhsuldarlıq elementlərinə görə analizi Öyrənilən arpa nümunələrinin quraqlıq və duzluluq stres- lərinə davamlılığını öyrənmək üçün üç ekoloji şəraitdə tarla təc- rübələri qoyulmuşdur. Normal şərait kimi Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun Təcrübə Təsərrüfat Şöbəsinin ərazisindən istifadə edilmişdir. Bu ərazidə əkilmiş bitkilər vaxtında suvarılmış, fenoloji müşahidələr aparılmış, məhsul metodikaya uyğun şə- kildə toplanmış və onların üzərində 8 məhsuldarlıq element- lərinə görə struktur analizi aparılmışdır. Quraqlıq bölgə kimi Azərbaycan Elmi Tədqiqat Əkin- çilik İnstitutunun Cəlilabad Təcrübə Təsərrüfat Stansiyasının ərazisi seçilmişdir. Bu bölgənin iqlimi əsasən quraq və yarı quraq hesab olunur. Arpa nümunələri normal şəraitdə olduğu kimi səpilmiş və üzərində fenoloji müşahidələr aparılmışdır. Məhsul da, eyni qayda ilə toplanmış və bitkilərin boyu, məh- suldar gövdələrin sayı, sünbülün uzunluğu, sünbülün ağırlığı, sünbülcüklərin sayı, bir sünbüldə olan dənin kütləsi, dənin sa- yı və 1000 dənin kütləsinə görə struktur analizləri aparıl- mışdır. Alınan nəticələr analiz edilmiş və əhəmiyyətli dəyişik- lik baş vermiş əlamətlər seçilmişdir. Suvarılan və quraq ərazi- lərdən toplanmış məhsulun müqayisəli struktur analizləri apa- rılmiş, tolerantlıq indeksi tapılmış və nümunələr quraqlığa da- vamlılığına görə qruplaşdırılmışdır. Alınan nəticələr göstər- mişdir ki, suvarılan şəraitdə becərilmiş arpa sortnümunələri bitkilərin boyuna görə bir-birlərindən əsaslı sürətdə fərqlənirlər. 71 128 İki cərgəli arpa sortnümunələri içərisində Nutans 303, Nutans 57/9, 6 №-li Seçmə, Arpa 47 və Arpa 43 ən yüksək boylu bitkilər olmuş, onların hündürlüyü 106-117 sm arasında dəyişmişdir. Nutans 118/21 və Cəlilabad 19 isə ən qısa boylu nümunələr kimi seçilmiş, boyları müvafiq olaraq 81 və 87 sm uzunluğunda olmuşdur. Öyrənilən iki cərgəli arpaların digər nü- munələrinin hündürlüyü 88 sm-lə 100 sm arasında dəyişmişdir. İki cərgəli arpalarla müqayisədə çox cərgəli arpa nümu- nələri daha uzun boylu olmuşlar. Bu nümunələr içərisində Arpa 84 sortunun boyu ən yüksək hündürlüyə-138 sm-ə bərabər olmuşdur. 84 №-li Seçmə, Naxçıvan dəni və 76 №-li Seçmə sortları da yüksək boylu arpalara aid edilə bilərlər. Onların hündürlüyü 128 sm olmuşdur. Çox cərgəli arpalardan yalnız Pallidum 69-91 və Arpa 75 nisbətən qısa boylu nümu- nələr kimi seçilmiş, onların hündürlüyü müvafiq olaraq 83 və 91 sm-ə bərabər olmuşdur. Digər nümunələrin hündürlüyü 98- 127 sm arasında dəyişmişdir. Məhsuldar gövdələrin sayına görə iki cərgəli və çox cərgəli arpa nümunələrində ciddi fərqlilik müşahidə edilmə- mişdir. İki cərgəli arpalardan Nutans 80/34-14-də, çox cərgə- lilərdən isə Arpa 31 və Arpa 84 sortlarında bu göstərici ən yüksək olmuş, 7,1 ilə 8,4 arasında dəyişmişdir. Ən aşağı gös- tərici isə Nutans 80/32-21, 84 №-li Seçmə, Arpa 75-də mü- şahidə edilmişdir. Sünbülün uzunluğuna görə də, öyrənilən arpa sortnümu- nələri bir- birindən kəskin fərqlənməmişlər. Əksər nümunə- lərdə sünbülün uzunluğu 9-12 sm arasında dəyişmişdir. Lakin iki cərgəli arpalardan Arpa 43-də sünbülün uzunluğu 9 sm, çox cərgəli arpalardan isə Arpa 40 və Arpa 32 sortlarında sün- bülün uzuluğu 7,5-7,7 sm olmuş, yəni bu nümunələr ən qısa sünbüllü sortlar kimi özlərini göstərmişlər. Arpa 80/32-21, Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|