Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
135 sünbülün çəkisinə önəmli təsir edərək, bu göstəriciləri iki dəfəyə qədər azaltmışdır. Duzluluq stresi sünbüldə olan dənin kütləsinin də ciddi azalmasına səbəb olmuşdur. Bu azalma ən çox Nutans 57/9-da (57%), ən az isə Nutans 86/35-18-də (15,4%) müşahidə edil- mişdir. Digər sortnümunələrdə də duzluluq stresi təsirindən sünbüldə olan dənin kütləsinin müxtəlif dərəcədə azalması baş vermişdir. Çoxcərgəli arpalarda bu nəticələr daha kəskin şəkildə özünü göstərir. Belə ki, sünbülün uzunluğu və xüsusilə də sünbüldə olan dənin sayı bu arpa nümunələrində suvarılan şəraitlə mü- qayisədə iki dəfəyə qədər azalır. Bu azalmalar ən çox Arpa 30, Arpa 31 və Arpa 44 sortlarında baş vermişdir. Cədvəldəki rəqəmlərin təhlili göstərir ki, duzluluq stresi iki cərgəli arpalarda sünbüldə olan dənin sayına, digər göstəricilərə nisbətən az təsir etmişdir. Arpa 77, Arpa 43 və Nutans 28/92 sortnümunələrində duzlu şəraitdə sünbüldə olan dənin sayı hətta bir qədər artmışdır. Lakin bu nümunələrdə 1000 dənin kütləsi kəskin azalmışdır. Arpa 77-də 1000 dənin kütləsi, suvarılan şəraitdə 61q ol- duğu halda, duzlu torpaqlarda bu göstərici 43q, müvafiq olaraq, Arpa 43-də 51,7 və 44q, Nutans 28/92-də isə 61 və 41,7q olmuşdur. İki cərgəli arpalardan fərqli olaraq çox cərgəli arpalarda sünbüldə olan dənin sayı və çəkisi arasında xüsusi bir qanuna- uyğunluq müşahidə edilməmişdir. Bir çox nümunələrdə (76 № Seçmə, Arpa 31, Arpa 44) hər iki göstərici azaldığı halda, 84 № Seçmə, Arpa 78, Naxçıvan dəni sortlarında sünbüldəki dənin çəkisi azalmış, dənin sayında isə hətta bir qədər artım baş ver- mişdir. Lakin iki cərgəli arpalarda olduğu kimi, bu numunələrdə də 1000 dənin kütləsində ciddi azalmalar müşahidə edilmişdir. 136 Bu nəticələr onu göstərir ki, duzluluq şəraitinin təsirindən toxumların tam dolması əngəllənir, cılız və xırda toxumlar əmələ gəlir ki, bu da ümumi məhsuldarlığın azalmasına səbəb olan əsas amillərdən biri kimi qəbul edilə bilər. 3.4. Tolerantlıq indeksinə görə arpa nümunələrinin qruplaşdırılması Qeyd edildiyi kimi nümunələrin quraqlığa və duza da- vamlılığını təyin etmək üçün həm də birbaşa tarla metodun- dan istifadə edilmişdir. Belə ki, tədqiqat materialının quraq- lığa davamlılığını müəyyən etmək üçün bütün nümunələr eyni səpin üsulu və səpin norması ilə Azərbaycan Elmi Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun Cəlilabad təcrübə stansiyasının dəymə torpaqlarında və AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun Ab- şeron təcrübə bazasının suvarılan sahəsində səpilmişdir. Nü- munələrin hamısı eyni aqrotexniki qaydalarla becərilmiş və eyni qayda ilə yığılaraq məhsuldarlıq elemenlərinə görə analiz edilmişdir. Məlumdur ki, məhsuldarlığa birbaşa və başlıca təsir edən məhsuldarlıq elementlərindən biri də sünbüldə dənin kütləsi hesab edilir. Bunu nəzərə alaraq, nümunələrin quraqlığa tole- rantlıq indeksi bu əlamət üzrə Fernandesin təklif etdiyi for- mula əsasında hesablamışdır (Cədvəl 3.1). Cədvəldəki rəqəmlərdən göründüyü kimi, bütün nümunə- lərdə tolerantlıq indeksi yüksək olmuşdur. Bu, arpa bitkisinin quraqlığa davamlılığı və Cəlilabad ərazisinin çox da quraq olmaması ilə əsaslandırıla bilər. Alınan nəticələr əsasında dendroqramma tərtib edilmiş və nümunələr bir-biri ilə mü- qayisə edilərək qruplaşdırılmışdır (Şəkil 3.1). 137 Cədvəl 3.1 Quraqlığa tolerantlıq indeksi № Nümunənin adı Dənin kütləsi (Abşeron) Dənin kütləsi (Cəlilabad) Quraqlığa toelrantlıq indeksi 1 Hüseyn 1 1,44 1,36 0.08 2 Arpa 47 1,32 1,09 0.23 3 Nutans 67-91 0,98 1,14 -0.16 4 Nutans 303 0,87 1,9 -1.03 5 Arpa 77 1,18 1,68 -0.5 6 Nutans 118/21 1,71 1,16 0.55 7 Arpa 43 1,54 1,28 0.26 8 Cəlilabad 19 0,9 1,26 -0.36 9 Nutans 86/35-18 1,3 1,1 0.2 10 Nutans 80/32-21 1,24 1,03 0.21 11 Nutans 28/92 1,35 1,08 0.27 12 Nutans 57/9 1,04 1,18 -0.14 13 Nutans 124/32 1,26 1,03 0.23 14 Arpa 59 1,44 1,12 0.32 15 6 №-li Seçmə 1,29 1 0.29 16 Nutans 80/34-14 1,41 1,12 0,79 17 84 №-li Seçmə 3,14 2,56 0.58 18 Palidum 69-91 2,4 1,92 0.48 19 Arpa 75 2,27 2,15 0.12 20 Arpa 78 3,42 3,25 0.17 21 Arpa 32 2,77 2,52 0.25 22 78 №-li Cəbrayıl 3,34 2,57 0.77 23 76 №-li Seçmə 2,96 2,4 0.56 24 N 79/1-2 3,45 3,24 0,94 25 Arpa 31 4,22 3,26 0,96 26 Arpa 29 3,05 2,06 0,67 27 Arpa 39 3,13 2,36 0.77 28 Arpa 30 2,95 2,55 0.4 Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|