Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

 
87 
biliyyəti  80.0-100%  arasında  dəyişmişdir.  Cücərmə  qabiliyyətinə 
görə  Ağ  buğda,  Jaxino,  Leukomelan,  Xarkovskaya  46,  Arandəni, 
Bəxt, Mirvari, Şirvan, Qarabağ, Bərəkət, Karol, Şərq, Zaparoji 803 
və  Kəhrəba  sortları  quraqlığa  orta  davamlı  olmuşlar.  Onların 
nəzarətə görə cücərmə faizi 61-74% arasında dəyişmişdir. Şirvan 3, 
Orzini, Yerli 549, Romeo, Yaqut, Moldoviya hibridi, Zedan 3d 56, 
Xoranka  46,  Persion  və  Nəsimi  sortlarında  isə  cücərmə  faizi 
nisbətən  aşağı,  10.0-47.0%  arasında  olduğundan,  bu  sortlar  saxa-
roza  məhlulunda  cücərmə  qabiliyyətinə  görə  həssas  sortlar  kimi 
qeydə  alınmışlar.  0.2  M  NaCl  məhlulunda  cücərmə  qabiliyyətinə 
görə  isə  Aysberq  Odesskaya,  Vezio,  Cəfəri,  Kalvin,  Şirvan,  Elan, 
Mürəkkəb hibrid, Ağ buğda, Timiryazevskiy karlik, Jaxino, Orzini, 
Odesskaya  49.81,  Bərəkət,  Febo,  Giorgio  302,  Qırmızı  buğda, 
Muğan, Xarkovskaya 46, Mirvari, Şərq və Kəhrəba sortları davamlı 
(cücərmə qabiliyyəti = 90-100%), Zaparoji 803, Jemçuk odesskaya, 
Qarabağ, Karol, Bərəkətli 95, Bəxt, Şirvan 3, Leukurum 79, Yaqut, 
Yerli  549,  Moldoviya  hibridi,  Zedan  3d  56,  Xoranka,  Romeo 
sortları  isə  orta  davamlı  olub,  onların  cücərmə  fazi  70.0-89.0  % 
arasında  dəyişmişdir.  Yerdə  qalan  6  sort  -  Leukomelan,  Ray  91, 
Xoranka  46,  Nəsimi,  Arandəni  və  Persion  isə  fizioloji  analizlərin 
nəticələrinə görə həssas sortlar hesab olunur. Belə ki, qeyd olunan 
sortların  NaCl  məhlulunda  cücərmə  fazi  34.0-65.5%  arasında  də-
yişmişdir. 
Nümunələrin  müvafiq  olaraq,  saxaroza  və  NaCl  məhlulunda 
cücərmə  faizləri  əsasında  klasterlər  tərtib  edilmiş  və  genotiplər 
fizioloji  göstəricilərinə  görə  qruplaşdırılmışlar  (Şəkil  2.1  və  2.2). 
Şəkil 1.1-dən  göründüyü kimi öyrənilən bərk buğda nümunələri 3 
əsas  sinifdə qruplaşmışlar. Alt qrupda Şirvan 3, Orzini, Yerli 549, 
Romeo,  Yaqut,  Moldaviya  hibridi,  Zedan  3d  56,  Xoranka  46, 
Persion  və  Nəsimi  sortları  birləşmişlər.  Bu  nümunələrin  saxaroza 
məhlulunda nəzarətə  görə cücərmə faizi 10.0-47.0 % arasında ol-

---

 88 
muşdur.  Cücərmə  faizini  nəzərə  alaraq  bu  qrup  quraqlığa  həssas 
qrup hesab edilir. Ortada yerləşən qrupda Qırmızı buğda, Leukurum 
79,  Aysberq  odesskaya,  Odesskaya  49.81,  Vezio,  Elan,  Cəfəri, 
Xoranka, Kalvin, Febo, Timiryazevskiy karlik, Jemçuk Odesskaya, 
Mürəkkəb hibrid və Muğan birləşmişdir. Bu nümunələrin isə saxa-
roza  məhlulunda  nəzarətə  görə  cücərmə  qabiliyyəti  87.0-100.0  % 
arasında olmuşdur. 3-cü qrupda isə Ray 91, Giorgio 302, Bərəkətli 
95,  Ağ  buğda,  Jaxino,  Leukomelan,  Xarkovskaya  46,  Arandəni, 
Bəxt, Mirvari, Şirvan, Qarabağ, Bərəkət,  Karol, Şərq və Zaparoji 
803 nümunələri birləşmişdir. Onların isə saxaroza məhlulunda nə-
zarətə  görə  cücərmə  qabiliyyəti  60.0-84.0%  arasında  olmuşdur. 
Odur  ki,  bu  nümunələr  cücərmə  qabiliyyətinə  görə  orta  davamlı 
nümunələr kimi qiymətləndirilmişdir. 
 
 
Cədvəl 2.4. 
 
Bərk buğda (T.durum Desf.) sortlarının 10 atm. təzyiqli  
saxaroza və 0.2 M NaCl məhlulunda cücərmə qabiliyyəti 
 
№ 
Nümunənin adı 
 
Toxumların cücərmə qabiliyyəti %-lə 
Nəza 
rət 
Saxa-
roza 
Nəz. 
görə  
%-lə 
NaCl 
Nəz. 
görə  
%-lə 
1 
Qırmızı buğda 
50 
50 
100 
45.5 
91 
2 
Leukurum 79 
100 
99 
99 
83 
83 
3 
Aysberq 
Odesskaya 
50 
49.5 
99 
50 
100 
4 
Odesskaya 49.81 
100 
98.5 
98.5 
95 
95 
5 
Vezio 
50 
49 
98 
49.5 
99 
6 
Elan 
50 
48.5 
97 
49 
98 
7 
Cəfəri 
100 
96.6 
96.6 
99 
99 
8 
Xoranka 
100 
95 
95 
71 
71 
9 
Kalvin 
100 
94.5 
94.5 
99 
99 
 

---

 
89 
Cədvəl 2.4-ün davamı 
 
10 
Febo 
100 
94 
94 
93.5 
93.5 
11 
Timiryazevskiy 
karlik 
100 
91.5 
91.5 
97 
97 
12 
Jemçuk 
Odesskaya 
100 
95.5 
95.5 
88.5 
88.5 
13 
Muğan  
50 
44 
88 
45.5 
91 
14 
Mürəkkəb hibrid 
100 
87 
87 
97 
97 
15 
Ray 91 
100 
84 
84 
64 
64 
16 
Giorgio 302 
100 
80 
80 
93.5 
93.5 
17 
Bərəkətli 95 
100 
80.5 
80.5 
86 
86 
18 
Ağ buğda 
100 
74 
74 
97 
97 
19 
Jaxino 
100 
74 
74 
96 
96 
20 
Leukomelan 
100 
74 
74 
65.5 
65.5 
21 
Xarkovskaya 46 
100 
73 
73 
91 
91.5 
22 
Arandəni 
100 
71 
71 
45 
45 
23 
Bəxt 
97 
68.5 
70.6 
85.5 
85.5 
24 
Mirvari 
100 
67 
67 
91.5 
91.5 
25 
Şirvan 
100 
66 
66 
99 
99 
26 
Qarabağ 
100 
64 
64 
88 
88 
27 
Bərəkət 
100 
62.5 
62.5 
94 
94 
28 
Karol 
100 
61 
61 
86.5 
86.5 
29 
Şərq 
100 
60.5 
60.5 
90 
90 
30 
Zaparoji 803 
100 
60 
60 
89 
89 
31 
Kəhrəba 
100 
61 
61 
90 
90 
32 
Şirvan 3 
100 
47 
47 
85 
85 
33 
Orzini 
100 
40 
40 
96 
96 
34 
Yerli 549 
100 
39.6 
39.6 
81 
81 
35 
Romeo 
100 
37 
37 
70 
70 
36 
Yaqut 
100 
36 
36 
83 
83 
37 
Moldoviya hibridi 
100 
31.6 
31.6 
77.3 
77.3 
38 
Zedan 3d 56 
96 
28 
29.1 
74 
77 
39 
Xoranka 46 
90 
21.6 
24 
53.6 
59 
40 
Persion 
50 
10 
20 
17 
34 
41 
Nəsimi 
100 
17.3 
17.3 
50.8 
50.8 

---