Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi

 246 
Cədvəl 5.7-nin davamı 
 
Spektrlər 
Tezlikləri,  
%-lə 
Total 
β
 8
 
23.53 
8 
β
 9
 
82.32 
28 
β
 10
 
8.82 
3 
β
 11
 
64.7 
22 
β
 12
 
2.94 
1 
α 
1
 
2.94 
1 
α
 2
 
23.53 
8 
α
 3
 
2.94 
1 
α
 4
 
38.23 
13 
α
 5
 
8.82 
3 
α
 6
 
41.18 
14 
α
 7
 
47.06 
16 
α
 8
 
8.82 
3 
 
Lakin  Eşqi  və  Axundova  (2009)  γ-zonasında  4  spektr  və  9 
müxtəlif  zolaq  müşahidə  edərək,  digər  zonalarla  müqayisədə 
bu  zonada  az  sayda  spektr  və  zolaqların  olduğunu  aşkar 
etmişlər  [182].  
20, 21 və 15 nömrəli  genotiplər, uyğun olaraq, 4, 5 və 6 
spektrlə ən az, 12 nömrəli genotip 15 spektrlə, 29 və 32 nöm-
rəli  genotiplərin hər biri  isə 14 spektrlə spektrlərin ən yüksək 
sayına  malik  genotiplər  kimi  qiymətləndirilmişlər.  Tədqiq 
olunan  genotiplərdə  spektrlərin  orta  sayı  9.82-yə  bərabər 
olmuşdur. Pan və həmkarları genotiplərin 14%-də maksimum 
sayda  -  11  spektr  müşahidə  etmişlər,  lakin  apardığımız  təd-
qiqatda  genotiplərin  təxminən  50%-də  11  spektr  təyin  olun-
muşdur [307]. Bu nəticə eksperimentimizdə istifadə etdiyimiz 
ekstraksiya  və  elektroforez  metodlarının  effektivliyindən  xə-

---

 
247 
bər verir. Bu metodlardan istifadə etmiş Eşqi və Axundovanın 
tədqiqatlarının nəticələri də bunu təsdiqləyir [182]. 
Qeyd etmək lazımdır ki, α-, β- və ω-zonalarında cəmi 30 
fərqli  pattern  müşahidə  olunmuş  və  onların  28-nin  hər  biri 
yalnız  bir  genotipdə  qeydə  alınmışdır.  Bu  və  yuxarıda  gös-
tərilən nəticələr nümunələrin identifikasiyasında PAAGE me-
todundan  istifadənin  məqsədəuyğun  olduğunu  sübut  edir. 
Digər  iki  zolaqlardan  biri  üç  genotipdə,  o  birisi  isə  iki  geno-
tipdə  izlənilmişdir  ki,  nəticədə  bu  genotipləri  monomer  pro-
laminlərin  müxtəlifliyinin  analizi  əsasında  identifikasiya  et-
mək mümkün olmamışdır.     
Monomer  prolaminlərin  müxtəlifliyi  ilə  horedin  prola-
minlərinin  müxtəlifliyi  müqayisə  olunmuş,  monomer  prola-
minlərin  analizi  nəticəsində  genotiplərin  80%-dan  çoxu,  hor-
dein prolaminlərinin müxtəlifliyinin analizi əsasında isə geno-
tiplərin  yalnız  28.5%-i  identfikasiya  olunmuşdur  [182].  Mo-
nomer prolaminlərin müxtəlifliyinin analizi əsasında 28 geno-
tip,  yəni  genotiplərin  84.84%-i  identifikasiya  olunmuşdur  ki, 
bu  da  Eşqi  və  Axundovanın  nəticələrini  təsdiqləyir  və  arpa 
genotiplərin  tanınmasında  monomer  prolaminlərdən  istifadə-
nin daha effektiv olduğundan xəbər verir.  
Şəkil  5.6-da  UPGMA  metodu  ilə  genotiplər  arasında  tə-
yin  olunmuş  Jaccard  oxşarlıq  indeksi  əsasında  genotiplərin 
qruplaşdırılmasının nəticələrini əks etdirən dendroqram təsvir 
olunmuşdur.  Genotiplər  oxşarlıq  indeksinin  0.36-ya  bərabər 
qiyməti əsasında 8 əsas qrupa bölünmüşlər. Birinci qrupda 13 
genotip, yəni bütün nümunələrin 39.39%-i qruplaşdırılmışdır. 
Bu klaster iki  –  “a” və  “b”  yarımqruplarından  ibarətdir. a ya-
rımqrupunda  Zaqatala  (2  genotip),  Lerik  (7  genotip),  Yevlax 
(1  genotip)  və  Qusar  (1  genotip)  zonalarına  aid  11  genotip 
yerləşmişdir.  Müşahidə  olunduğu  kimi,  Lerik  zonasına  aid 

---

 248 
bütün nümunələr bu qrupda  cəmlənmişlər. Bu qruplaşma Za-
qatala zonasına məxsus iki  genotipə də şamil  edilir. Bu qrup-
laşmada diqqəti cəlb edən məqam “a” yarımqrupunun Arpa78 
genotipi  istisna olmaqla, yalnız Nutans növmüxtəlifliyinə ma-
lik  ikicərgəli arpa  genotiplərindən  ibarət olmasıdır. Həmçinin 
bu yarımqrupda toplanmış nümunələrin 63.6%-nin ω-zonasına 
aid Pω
16
 zolağına malik olmalarıdır. “a” yarımqrupunda Yev-
lax zonasına aid Nutans 80-34/14, Lerik  zonasına aid Nutans 
57/9  və  Qusar  zonasına  aid  Arpa78  nümunələri  digər  nümu-
nələrlə  müqayisədə  uzaq  genetik  məsafədə  yerləşmişlər.  Şə-
kil 5.5-də müşahidə olunduğu kimi, a
1
 yarımqrupunda yerlə-
şən  5  genotipdən  Cəlilabad  19,  Nutans  86-35/18  və  Nutans 
118-21  genotiplər  eyni  patternlərə  malik  olmaqla,  monomer 
prolaminlərinə  görə  fərqlənməmişlər.  Bu  qrupda  cəmlənmiş 
Nutans 67/91 və Nutans 28/92 genotiplərinin oxşarlıq indek-
si  0.755-ə  bərabər  olmuşdur.  a
2
  yarımqrupunda  yerləşmiş 
Nutans  303  ilə  Nutans  57/9  genotiplərinin  genetik  oxşarlıq 
indeksi  0.827-yə,  Nutans  303  ilə  Nutans  124/32  nümunə-
lərinin oxşarlıq indeksləri isə 0.646-ya bərabər olmuşdur.  
İkinci  qrupu  təşkil  edən  10  genotip,  yəni  genotiplərin 
30.3%-i  Ağdam,  Quba,  Qusar,  Şamaxı  və  Qazax  zonalarına 
məxsus  nümunələrdir.  Bu  qrupda  yerləşmiş  nümunələrin 
əksəriyyəti  (60%-i)  Palindum  növmüxtəlifliyinə  aiddirlər. 
Lakin  Qusar  zonasına  aid  Arpa  84,  Qazax  zonasına  aid 
№79/1-2  və  55  №-li  yerli  Niqrum  növmüxtəlifliyinə,  həmin 
zonaya  aid  Arpa  81  nümunəsi  isə  Paralleum  növmüxtəlif-
liyinə  aiddirlər.  Bu  qrupda  yerləşmiş  genotiplər  altıcərgəli 
nümunələr kimi səciyyələnmişlər. Həmçinin bu nümunələrin 
əksəriyyəti Pω
1
, Pβ
1
 və Pα
1
 zolaqlarına malik olmuşlar. Cari 
qrupda  Qusar  zonasına  aid  palindum  69/91  və  №78  Cəbra-
yılı,  Qazax  zonasına  aid  Arpa  81  nümunələri  digər  nümu-

---