Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin akademiK Ə. HÜseynov adma Kİbernetika institutu

■
 
Qrup şəklində görüşlər 
■
 
Telefon 
■
 
Müxbirlik 
■
 
Elektron poşt 
Əlavələr 
■
 
Funksional 
" layihə rəhbəri, görüşlər və forumlar, layihələrin idarə 
edilməsi informasiya sistemləri, marketinq, ticarət, 
ictimaiyyətlə əlaqələr, sənədləşmə işlərinin idarə 
edilməsi 
■
 
Metodlar və üsullar 
• anlayışlar, siyasət, məsuliyyət bölgüsü, standartlar, 
informasiya axını, təsviretmə vasitələri, təhlil və 
icmal 
116 

---

2.5.10.
 
Nəticə 
Nəticədə  qeyd  etmək  olar  ki,  idarəçiliyin  obyekt  və  fiın- 
ksiyalanmn dekompozisiyası müəyyən mənada şərti xarakter daşıyır 
və sintezdən fərqli olaraq layihələrin idarə edilməsi Nİstemlərinin 
təhlili  üçün  daha  faydalıdır.  Həqiqətən  də  idarəetmə  prosesində 
ayrı-ayrı  komponentlər  üzrə  idarəçiliyin  inteqrasiyası  prosesi  baş 
verir.  Layihələrin  idarə  edilməsində istifadə olunan model, metod 
və vasitələr daha çox inteqrasiya- cdici rol oynayır. Belə ki, şəbəkə 
planlaşdınlması texnikasının köməyi  ilə layihənin  predmet sahəsi, 
müddət,  ehtiyat,  deyər,  tədarük  və  s.  digər  parametrlərin  idarə 
edilməsi prosesi həyata keçirilir. 
117 

---

«a 
2.6.
 
LAYİHƏLƏRİN İDARƏ EDİLMƏSİNDƏ 
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR 
Müxtəlif metodlar və üsullar tətbiq etməklə layihələrin idarə 
edilməsi prosesi daha da təkmilləşdirilir. Layihələrin idarə edilməsi 
prosesini  ən  səmərəli  metod  və  üsullarla  həyata  keçirilməsi  həmin 
obyektin  texniki-iqtisadi  göstericilərinin  artmasına  və  onun  əsas 
prosesslərinin  avtomatlaşdınlmasma  gətirib  çıxarır.  Təşkilati 
strukturlann və obyektlərin təbiətindən, xüsusiyyətindən asılı olaraq 
idarəetmə prosesi bir- birindən fərqlənir,  yəni hər bir obyekt və ya 
struktur  üçün  özünəməxsus  layihə  və  onun  idarəetmə  sistemi 
mövcuddur. Bu səbəbdən layihələrin idarə edilməsi üçün elə bir alət 
tələb  olunur  ki,  0  çevik  və  mobil  olsun.  Alətin  çevikliyi  layihədə 
idarə  olunan  parametrlərin  çoxluğundan  və  mürəkkəbliyindən 
asılıdır.  Layihələrin  idarə  edilməsi  zamanı  parametrlər  iki  üsulda 
idarə olunur [5]: 
•
 
vəziyyətə (prosesə) görə; 
•
 
məqsədə (məhsula) görə. 
Əgər  layihədə  mövcud  vəziyyət  planda  nəzərdə  tutlan 
vəziyyətdən  kəskin  şəkildə  fərqlənirsə,  onda  parametrlər  vəziyyətə 
görə idarə edilir və bu  «qrafikindən kənara çıxma»  halı kimi  qeyd 
olunur. Bu zaman layihənin vəziyyəti haqqmda məlumat toplanılır və 
idarəetmə  sistemi  müəyyən  edilmiş  vəziyyətə  görə  qərar  qəbul 
edərək parametrləri idarə edir. İkinci variantda isə əsasən idarəetmə 
məqsəd əsasmda formalaşır və məqsədə çatmaqda yaranan maneələr 
müəyyənləşdirilir.  Əldə  olunan  hər  bir  nəticə  qiymətləndirildikdən 
sonra  yeni  məqsəd  yaranır,  beləliklə  əsas  məqsəd  bir  neçə  lokal 
məqsədlərə  bölünməklə  yeni  ehtiyatlar,  işçi  heyəti  və  işə  nəzarət 
metodları  təyin  olunur.  Nəticədə,  layihənin  idarəetmə  strukturunda 
118
 

---

m 
məqsəddən  işə  qədər  olan  əlaqələr  -  münasibətlər  mürəkkəbləşir, 
lakin dəqiqlik göstəricisi artır. 
Ümumiyyətlə, layihələrin idarə edilməsi prosesini aşağıdakı 
kimi təsvir etmək olar: 
LIr{X, Y, Z, ç>, % FJ 
burada, (p:X*Z->Z-keçid funksiyası; 
'I^rX^Z-^Z-çıxış funksiyası; 
F- məqsəd funksiyasıdır. 
Hər bir prosesin (işin) başlanğıc vəziyyəti {Z
Q
‘} olduğu kimi 
onun  son  vəziyyəti  {Zj"}  de  mövcuddur,  yeni  Z,*‘e{Z„''}.  Çıxış 
parametrləri  (Y),  layihə  mühitinə  təsir  edən  qüvvələr  (N)  və 
sistemin  yaranması üçün tələb olunan vaxt  (T) birlikdə idarəetmə 
sistemi  təşkil  edir  (şəkil  2.2).  Giriş  parametrləri  (X)  layihənin 
yaradılmasmda  mühüm  yer  tutur,  o  cümlədən  layihənin  mühiti, 
layihənin  fazalan,  ekspertizası,  strategiyası,  strukturlan,  vaxt  və 
maliyyə ehtiyatlan: 
X| - mühit 
X2 - fazalar 
X3 - ekspertiza 
X4 - strategiya 
X5 - strukturlar 
X^ - vaxt 
X7 - maliyyə 
Şəkil 2.2 
119 

---

Layihələrin  xarakterik  xüsusiyyətlərindən  biri  də  onun 
obyektə  bağlılığı,  mürəkkəbliyi,  mühiti,  münasibətlər  çoxluğu  və 
işlərin planlaşdınimasıdır. 
Layihələrin idarə edilməsi - layihənin bütün aspektlərinin 
planlaşdıniması, təşkil edilməsi, monitorinqi və nəzarət edilməsidir. 
O  cümlədən,  razılaşdırılmış  deyər  və  işin  keyfiyyəti  çərçivəsində 
məqsədə  çatmaq  üçün  layihədə  iştirak  edənlərin  motivasiyası 
nəzərdə tutulur. Bura çoxlu idarəetmə işləri və təşkilatlar daxildir 
ki,  bunlar  layihələrə,  idarəetmə  texnikasına  və  nəticənin 
qiymətləndirilməsinə rəhbərlik edirlər. 
Layihənin  idarə  edilməsi  üçün  intellektual  sistemin 
yaradılmasına  optimallaşdırma  məsələsi  kimi  də  baxmaq  olar. 
Layihənin  idarə  edilməsi  prosesi  özünü  bir  idarəetmə  dövrü  kimi 
gösterir.  Dövrün  daxilində  elementlər  üzərində  müəyyən 
əməliyyatlar yerinə yetirilir ki, ali məqsədə çatmaq mümkün olsun 
(şəkil 2.3) 
Layihənin məqsədi 
İdarəctma sistemi 
-j Layihənin spesifikasiyası | 
Dəyişiklik 
Sintez 
■f 
Qiymətləndirmə 
Düzəlişlər 
Biliklər bazası 
> Digər faktorlar 
Nəticə 
—*— 
Təhlil 
— 
Şəkil 2.3 
20 

---