Azərbaycan Milli

ağbirçəyi: “Xeyir və şər qardaşdır. Gedin toyunuzu edin!” –deyərək toy

sahibinə razılığını bildirər və xeyir-dua verərdi.

  Dəfn  və  yasla  bağl  mərasimlər  “yasdançıxma”    mərhələsi  ilə

bitirdi. Kişi və qadınların yasdançıxma  adətləri bir-birindən fərqlənirdi.

Kişilərin yasdan  çıxması üçün xüsusi mərasim tələb olunmurdu.

Sadəcə olaraq ağsaqqalardan  biri mərhumun yeddisi, yaxud qırxı

çıxdıqdan sonra saqqal saxlamış cavanlara  məsləhət edərdi ki,

saqqallarını qırxdırıb yuyunsunlar. Bununla da kişilərin yasdançıxma

mərhələsi başlayır və mərhumun ili çıxdıqdan sonra toya getməklə

bitirdi. Qadlınarın isə yasdan çıxması “Qara bayram” mərasimi ilə bağlı

idi. “Qara bayram” mərhumun qırxı çıxdıqdan sonra qarşıdan gələn ilk

Novruz, Qurban və Ramazan bayramları ilə əlaqdar  keçilirdi. Bayrama

bir və ya bir neçə gün qalmış qohumlar və ya yaxın qonşu qadınlar

yığışıb qənd, çay, parça və həna  kimi bayram sovqatları  ilə mərhumun

evinə gedirlər. Qənd və çay ağız şirinliyi, parça  yasdan çıxma, həna isə

şadlıq rəmzi hesab edilirdi. Yaslı ailə gələn qonaqlar üçün qabaqcadan

tədarük görürdü. Yığışanlar mərhumu yada salıb bir qədər ağladıqdan

sonra “Qara bayram” sahibinin süfrədə açdığı təamlardan yeyir,

mərhumun ailəsini  qarşıdan gələn bayramını təbrik edib dağılışardılar.

“Qara bayram” keçirməkdə məqsəd  mərhumun ailəsinə qarşıdan gələn

bayramı yasdan çıxmış halda qarşılamaq imkanı veriridi. Beləliklə,

qadınların yasdançıxma  mərhələsi başlayır və mərhumun ilinin

çıxmasınadək başa çatırdı.

  Dənf və yasla bağlı mərasimlər, adət-ənənələr öz tarixi kökü ilə

çox qədim ərslərə çıxır və onlardan Azərbaycan şifahi xalq

ədəbiyyatında, xüsusilə də dastanlarda geniş bəhs olunur. Azərbaycan

dastanlarında belə bir fikir təlqin edilir ki, ulu Tanrı tərəfindən  bir gün

yaradılan bir gün də ölüb torpağa qatlaşırdı. Bu fəlsəfi fikrin ən gözəl

nümunəsi: “Kitabi-Dədə Qorqud” da ifadə edimişdir: “Qanı dediyim

bəy ərənlər? Dünya  mənim deyənlər? Əcəl aldı, yer gizlədi, fani dünya

kimə qaldı?”Gəlimli, gedimli dünya...son ucu ölümlü dünya...”

---

İSTİFADƏ   OLUNMUŞ

ƏDƏBİYYAT VƏ QEYDLƏR

XALQ YAŞAYIŞ MƏSKƏNLƏRİ VƏ EVLƏR

 1.

М.Н.Насирли. Сельские  поселения  и  крестьянские  жилища

Нахичеванской АССР. Баку, 1959, с.28.

 2. И.М.Джафарзаде. Древнейший период истории Азербайджана (по археолог

ческим  данным). - Очерки  древней  истории  Азербайджана. Баку, 1956, с. 11-12.

Z.Ə.V.Salamzadə, Ə.B.Sadıqzadə. XVIII-XIX əsrlərdə Azərbaycanda yaşayış

binaları. Bakı, 1961, s. 8.

4. İ.M.Cəfərzadə. Göstərilən əsər, s.19.

5.М.Усейнов, Л.Бретаницкий, А.Саламзаде. История 

архитектуры

Азербайджан. М., 1963, с.11.

6.А.К.Алекперов. Исследования 

по 

археологии 

и 

этнографии

Азербайджана  Баку, 1960, с. 149-151; К.Т.Каракашлы. Материальная  культура

азербайджан цев. Баку, 1964, с.25-36.

7. A.N.Mustafayev. Şirvanın maddi mədəniyyəti. Baki, 1977, s. 17.

8. F.Əyyubəv. Azərbaycan SSR-in karst mağaraları. Bakı, 1978, s.40-41.

9. А.Д.Ерипов. Экономический  быт  государственных  крестьян  Казахского

уезда Елисаветпольской губернии - МИЭБГКЗК, т.II, вып.З, Тифлис, 1886, с.51.

10. Азербайджанцы (историко-этнографический очерк). Баку, 1998, с. 140.

11. A.N.Mustafayev. Göstərilən əsər, s.23.

12. H.A.Həvilov. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı, 1991, s.117-118.

13. Н.А.Абелов. Экономический 

быт 

государственных 

крестьян

Елисаветпольского уезда Елисаветпольской губернии - МИЭБГКЗК, т. VII, Тифлис,

1887, с 15.

14. Ф.И.Велиев. Материаяьная культура западной зоны Азербайджана в XIX

-начале XX вв. (историко-этнографическое исследование). Баку, 1996, с. 18-19.

15. И.Л.Сегаль. Крестьянские  землевладения  в  Закавказье. Тифлис, 1912,с.

141; С.П.Зелинский. Экономический  быт  государственных  крестьян  в  Зенге-

зурском  уезде  Елисаветпольской  губернии - МИЭБГКЗК,

T

.IV,

  Ч

.1, Тифлис, 1886,

с.76-77; А.В.Парвицкий. Численный 

состав 

государственных 

крестьян-

СМИЭБГКЗК, т.Я, Тифлис, 1887, с.91.

16. Ə.V.Salamzadə, Ə.Ə.Sadıqzadə. Göstərilən əsər, s.33-34; М.Усейнов,

Л.Бретаницкий, А.Саламзаде. История архитектуры Азербайджана. М., 1963, с.305-306.

17. А.А.Пашаев.  Город  Ордубад  в  XIX  -  начале  XX  вв.  (историко-

этнографическое исследование). Баку, 1998, с.70.

18. М.Н.Насирли. Сельские 

поселения 

и 

крестьянские 

жилища

Нахичеванской АССР, с.67; H.A.Həvilov. Göstərilən əsər, s.115.

19. A.N.Mustafayev. Göstərilən əsər, s.24.

20. D.Yeritsov. Göstərilən əsər, s.36-37.

---

21. A.N.Mustafayev. Göstərilən əsər, s.21.

22. Yenə orada, s.26.

23. M.N.Nəsirli. Azərbaycan SSR Şəki-Zaqatala zonası  əhalisinin yaşayiş

evləri. Bakı, 1975, s.22.

24. A.N.Mustafayev. Göstərilən əsər, s.30.

25. M.H.Nəsirli. Yasayış  evinin mənşəyinə dair. - AEM, III bur., Bakı, 1977,

s.90.

26. İ.H.Nərimanov, С.Ə.Xəlilov. Sarıtəpədə arxeoloji qazıntılar (1956-ci il). -

AMM, IV c, Bakı, 1962, s.10-11.

27. Н.Ф.Дубровин. История  войны  и  владычества  русский  на  Кавказе.

СПб., 1871, т I, кн.II, с.352.

28.  И.Г.Нариманов. Археологические  исследования  поселения  Шомутепе  в

1963 г. - в кн.: Археологические исследования в Азербайджане. Баку, 1965, с.46-47.

29. С.Ə. Xəlilov. Xınıslıda arxeoloji qazıntıların  ilk nəticələri. - AMM, V c.,

Bakı, 1965, s.82.

30.   О.А.Абибуллаев. Первые  итоги  раскопок  холма  Кюльтепе. - "Тезисы

докл. и сообщ. науч. сессии по истории Азербайджана с древнейших времен до X в.".

Баку, 1956, с. 17.

31.  М.Н.Насирли.  Сельские  поселения  и  крестьянские  жилища

Нахичеванской АССР, с.82.

32.  Обозрение  российских  владений  за  Кавказом (ОРВЗК), ч.II, СПб.,

1836, с.214-215; М.Герсеванов. Общий обзор каменных строительных материалов в

Кавказском  и  Закавказском  крае. - ССК, т.П, Тифлис, 1872, с.346-347;

A.D.Yeritsov. Göstərilən əsər, s.ll; К.Хатисов. Кустарные  промыслы  Закавказского

края. - Отчеты и исследования по кустарное промышленности в России, т.II, СПб.,

1894, с.341.

33.  П.Ф.Кобешавидзе. Город  Нуха. - СМОМПК, вып.Х1, Тифлис, 1891,

с.61.

34.  İ.H.Nərimanov, C.B.Xəlilov. Sarıtəpə arxeoloji qazıntıları (1956-ci il) -

AMM, IV bur., Baki, 1962, s.29-30; И.Г.Нариманов. Святилища (пир) в  западном

Азербайджане. - ДАН Азерб. ССР, 1960, №2, с.207.

35.   

S.M.Qazıyev. Qazax və Ağstafa rayonlarındakı arxeoloji ve tarixi

abidələr haqqında (1957-ci il) - AMM, IV bur., Bakı, 1962, s.159.

36.  C.H.Rüstəmov. Töyrətəpədə kəşfiyyat qazıntısı. - AMM, VI bur., Bakı,

1965, s. 19-20; И.Г.Нариманов. Археологические  исследования  поселения  Шому-

тепе  в 1963 г. - в  кн.: Археологические  исследования  в  Азербайджане (сборник

статей). Баку, 1965, с.46-47.

37.  М.Н.Насирли. Об  азербайджанских  постройках  круглого  плана. - АЭС,

вып.2, Баку, 1965, с.86-96.

38.  Витрувий. Десять  книг  об  архитектуре (пер. Ф.А.Петровского), кн.II,

гл.7, §4. М., 1936, с.6, 7; Ксенофонт. Анабасис (пер. М.И.Максимовой),

KH

.IV,

 ГЛ

.5, 25;

В.В.Латышев. Известия древних писателей о Скифии и Кавказе. - Жур.ВДИ,

---