Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
49 çatmışdı. Vurğulamaq lazımdır ki, mühacirlərin bu ikinci qrupu Qafqaza köçmək haqqında heç bir rəsmi icazə almamışdı. Bu məsələnin həlli mühacirlər üçün çox vacib olduğundan Odessada qışladıqları dövrdə 3 nəfərdən — Yohann Georq Frik, Yohann Yakov Kox və Yohannes Mayerdən ibarət deputat qrupu Moskvaya yola düşdü 129 . Onların əsas məqsədi bahara qədər Vürtemberq mühacirlərinin sərbəst olaraq Cənubi Qafqazda məskunlaşmaq və onlara dövlət himayəsinin göstərilməsi hüququ ilə təmin edilməsinə nail olmaqdan ibarət idi. Bu məsələni bahara qədər həll etmək nəzərdə tutulurdu. Tiflis quberniyasının rəhbərliyinə çoxsaylı alman mühacirlərinin özbaşına Cənubi Qafqaza köçmə hərəkatı barədə məlumat çatdırılmışdı. Quberniya rəhbərliyi almanların bu regionda kütləvi məskunlaşmasının tərəfdarı deyildi. Rəsmi dairələrin fikrincə, çoxsaylı alman mühacirlərinin Cənubi Qafqazda yerləşdirilməsi gələcəkdə sosial-siyasi, mədəni- dini xarakterli problemlərin yaranmasına gətirib çıxara bilərdi. Tiflis quberniya rəhbərliyinin mövqeyi Odessada müvəqqəti saxlanılan mühacirlərə məlum idi və bu səbəbdən almanlar Odessadan Tiflisə yollanmadan öncə mərkəzi hakimiyyət orqanlarının razılığını almaq niyyətində idilər. Moskvaya gələn alman deputat qrupu hakimiyyət orqanlarında görüşlərdən sonra Cənubi Qafqazda məskunlaşmaq hüququ əldə etdilər. Bu işdə mənşəcə alman olan və çar ailəsi yanında böyük nüfuza malik olan qraf Nesselrodenin xidmətləri az olmamışdır. Qraf Nesselrode Qafqazın Baş komandanı general A.P.Yermolova 20 fevral 1818-ci il tarixdə göndərdiyi müraciətində mühacirlərin kolonist silkinə qəbul olunması və onlara Cənubi Qafqazda məskunlaşmaq hüququnun verilməsi haqqında yazırdı. Nəzərə alaq ki, Rusiyanın hərbi xərclərinin artması və dövlət torpaq fondunun azalması ilə bağlı 1810-cu, 1816-cı illərdə Nazirlər Kabineti əcnəbi mühacirlərin dövlət büdcəsi hesabına məskunlaşdırılmasına qarşı yönələn qərarlar qəbul etmişdi. Beləliklə, deyə bilərik ki, Vürtemberq mühacirlərinə çar hökumətinin xüsusi yanaşması vardı və bu siyasət Rusiyanın Cənubi Qafqaza dair strateji planlarının həyata keçirilməsinə xidmət edirdi. 1818-ci ilin baharına Vürtemberq mühacirləri Cənubi Qafqazda məskunlaşmaq hüququ aldıqdan sonra Odessadan Tiflisə yollanmağa hazırlıq gördülər. Kolonistləri Şimali Qara dəniz sahilləri ilə, hələ mənimsənilməmiş ərazilərlə uzun, yorucu miqrasiya gözləyirdi. Köçmənin çətinliklərini nəzərə alan 300 kolonist ailəsi səfəri davam etdirməkdən imtina etdilər və Odessa yaxınlığında məhsuldar torpaqlarda məskunlaşaraq Hofnunqstal koloniyasının əsasını qoydular 130 . Sonralar bu koloniya Xerson quberniyasının tərkibinə daxil edilmişdir. Kolonistlərin Odessadan Tiflisə köçməsi ilə bağlı yarana biləcək bütün məsələləri həll etmək «Cənub diyarı əcnəbi mühacirlərə Qəyyumluq komitə»sinin sədri, general İ.N.İnzova həvalə edilmişdi. General İnzovun göstərişi ilə Cənubi Qafqaza köçmək istəyən 500 kolonist ailəsi qruplara bölünmüşdü və onların hərəkət marşrutu dəqiqləşdirilmişdi: İnzovun planına görə kolonist qrupları Xerson — Taqanroq — Stavropol — Mozdok — Tiflis marşrutunu pozmamaq şərtilə 50 mərhələ-mərhələ, növbə ilə şərq istiqamətində hərəkət etməliydilər. Yola düşməzdən əvvəl hər kolonist ailəsinə dövlət büdcəsindən yardım verildi 131 . 1816-cı ilin oktyabrında Qafqaz ordusunun Baş komandanı təyin olunan general A.P.Yermolov Almaniyadan gələn mühacirlərin birinci qrupunun Tiflis ətrafında yerləşdirilməsində fəal iştirak etsə də, daha 500 kolonist ailəsinin Cənubi Qafqaza köçürülməsinə verilən razılığı etirazla qarşıladı 132 . Yermolovun fikrincə, 1818-ci ildə regionda hərbi-siyasi vəziyyət mürəkkəbləşmişdi və belə bir şəraitdə yeni mühacirlər qrupunun qəbul edilməsi, yerləşdirilməsi mümkün deyildi. Ancaq mühacirlər Cənubi Qafqaza köçmək planlarından əl çəkmək niyyətində deyildilər və 1818-ci ilin 11 may tarixində alman kolonistləri yenidən çar I Aleksandra müraciət etdilər. Bu müraciətnamədə almanlar çardan onların tezliklə Qafqaza yollanmasına icazə verməsini xahiş edir və çarı əmin edirdilər ki, köçürmə ilə bağlı Rusiya hökuməti üçün heç bir problem yaratmayacaq, hökumətə qarşı iddia irəli sürməyəcək, məskunlaşma yerində yaranan bütün maliyyə və sair məsələləri mühacirlərin daxili resursları hesabına həll edəcəklər 133 . Çar I Aleksandr Vürtemberq mühacirlərinin Qafqaza köçməsinə icazə verdi və məsləhət gördü ki, mühacirlər məskən salacaqları diyar haqqında qabaqcadan məlumat toplasınlar. Bu məqsədlə almanlar üç nəfərdən ibarət nümayəndə qrupu seçdilər və onlar 1818-ci ilin iyulunda Tiflisə gəldilər. İ.Barta, İ.Q.Frik və Kindlendən ibarət olan nümayəndə heyəti gələcək məskunlaşma ərazilərinə baxış keçirdilər. Kolonist nümayəndə heyətinin üzvləri iqlim və torpaq şəraiti ilə bağlı məsələlərdə ümumi rəyə gəlməsələr də, hökumət tərəfindən təklif olunan ərazilərdə — Tiflis və Yelizavetpol dairələrində məskunlaşmağı qərara aldılar 134 . Qeyd etməliyik ki, mərkəzi hakimiyyət orqanları Baden-Vürtemberq almanlarının Cənubi Qafqazda məskunlaşmasını dəstəkləsələr də, Qafqaz yerli hakimiyyət orqanları bu prosesə bir qədər soyuq yanaşırdılar. Əslində general Yermolov «əməksevər almanların» Qafqazda yerləşdirilməsinin əleyhinə deyildi. Onun fikrincə, almanların «yaxşı nümunəviliyi və təsərrüfatda əldə etdikləri xeyir yerli əhalidə onlara bənzəmək arzusu oyada bilərdi» 135 . Ancaq o, bu əhəmiyyətli, vacib işdə kortəbiiliyin, lüzumsuz tələsmənin yolverilməz olduğunu söyləyirdi. 1818-ci ildə Rusiya Cənubi Qafqazda hələ xəzinə torpaqlarına malik deyildi. Çar hökumətinin alman kolonistləri üçün ayırdığı torpaqlar Qafqazda rus işğalına qarşı çıxmış knyazlara, xanlara, bəylərə, müsəlman dini təşkilatlarına məxsus torpaqlar idi. Gülüstan sülhündən sonra sahibsiz qalan bu torpaq sahələrinin hüquqi statusu hələ aydınlaşdırılmamışdı. Beləliklə, almanların Cənubi Qafqaza köçürülməsi məsələsi Sankt- Peterburq, Odessa, Tiflis üçbucağında bir neçə ay müzakirə olundu. Son qərarı Qafqaz yerli hakimiyyət orqanları verməli idi və qərar qəbul edilincə, alman mühacirləri 1818-ci ilin avqustunda Odessadan Cənubi Qafqaza doğru hərəkətə başladılar. Sentyabrda mühacirlər Mozdoka çatdılar və Qafqaz inzibati orqanlarının səylərinə baxmayaraq, onların hərəkətini dayandırmaq mümkün Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|