Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
43 Beləliklə, Cənubi Qafqazın xristian əhalisindən fərqli olaraq, çar hökumət dairələri müsəlman dininə və türk dil qrupuna aid olan azərbaycanlıların timsalında potensial düşmən qüvvə görürdü. Bu qüvvə çarizmin istər Qafqaz, istərsə də Yaxın Şərqə dair ekspansionist siyasətinin həyata keçirilməsində maneə amillərindən biri ola bilərdi. Bu səbəbdən, Rusiyanın Cənubi Qafqazda əsas strateji vəzifəsi qeyri- rus xalqlarını ruslaşdırmaq, bu regionda türk-müsəlman amilini zəiflətmək və bu diyarı Rusiya imperiyasının ayrılmaz hissəsinə çevirməkdən ibarət idi. XIX əsrin mənbələrinə istinadən demək olar ki, çar Rusiyasının Cənubi Qafqazda apardığı miqrasiya, demoqrafiya siyasəti azərbaycanlıların bir etnos kimi tamamilə məhv edilməsinə yönəlməsə də, ən azından onların sayının azalmasına, azərbaycanlıların bu regionda etnik dominantlığına son qoymaq kimi mənfur vəzifələrin həyata keçirilməsinə xidmət edirdi. Azərbaycanlıların tərk etdikləri ərazilərdə xristian dininə etiqad edən xalqların məskunlaşdırılması həyata keçirilirdi 115 . Qeyd edək ki, çarizmin planlarına görə Cənubi Qafqazın xristianlaşdırılmasında ermənilər əsas rol oynamalı idilər və hökumət dairələrinin bu fikri bir neçə faktla əsaslandırılırdı. Rusiya rəsmi dairələrində hesab edirdilər ki, tarixən daimi coğrafi areala malik olmayan, türklərə, azərbaycanlılara, gürcülərə qarşı əsassız ərazi iddiaları irəli sürən ermənilərdən siyasi, konfessional alət kimi istifadə etmək olardı. Bundan savayı, ermənilər uzun müddət İran və Türkiyə müsəlmanları ilə birgə yaşayaraq onların dilini, mədəniyyətini, adət və ənənələrini, həyat tərzlərini öyrənmiş və bu amilləri nəzərə alaraq çar hökumət dairələri Cənubi Qafqazda müstəmləkə siyasətini həyata keçirməkdə ermənilərin xidmətindən istifadə edirdilər. Cənubi Qafqaza ermənilərdən savayı, qədim nestorian kilsəsinə aid olan aysorlar da dəvət olunmuşdular. 1804-cü ildə 16 min aysor əhalisini Şimali Azərbaycana dəvət edən general-leytenant P.D.Sisianovun müraciətində aysorlara ermənilərlə birləşmək, birlikdə müsəlmanlara qarşı mübarizə aparmaq tövsiyə edilirdi 116 . Monoqrafiyanın tədqiqat obyekti Qafqazda ermənilərin məskunlaşması məsələsi deyil. Ancaq bu qısa tarixi ekskursu etmədən almanların Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılması səbəblərinin bütöv mənzərəsini təsəvvür etmək çətin olardı. Minlərlə erməni, rus və sair mənşəli köçkünlərin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırıldığı şəraitdə uzaq Baden-Vürtemberq krallığından almanların bu regiona dəvət olunması hansı zərurətdən doğmuşdu? Almanların Cənubi Qafqazda məskunlaşması öz məzmununa görə erməni, rus, aysor və sair xristian xalqlarının məskunlaşmasından nə ilə fərqlənirdi? Çar hökumət dairələrinin fikrincə, ermənilərin Cənubi Qafqazda yerləşdirilməsi bu diyarın xristianlaşdırılması və yeni işğal ərazilərində hökumətə sadiq sosial dayağın formalaşdırılmasına xidmət etməli idi. Çarizm üçün Qafqazda həyata keçiriləcək ən vacib vəzifələrdən biri yeni iqtisadi sahələrin inkişaf etdirilməsi, ən başlıcası yeni dünyagörüşünə malik olan, Avropa-xristian dəyərlər sistemini qavrayan «Avropa mədəniyyətinə» uyğun vətəndaşların tərbiyə edilməsi məsələsi idi. Çar məmurlarının qənaətinə görə 44 ermənilər bu vəzifənin öhdəsindən gələ bilməzdilər, belə ki, onlar əsasən xırda ticarət və sənətkarlıqla məşğul olurdular. Əsrlərlə, müxtəlif dövlətlərin tərkibində yad, aşağı statuslu, azlıq təşkil edən və iqtisadi ixtisaslaşması «xırda ticarətlə» məhdudlaşan, marginal psixologiyaya malik olan ermənilər Cənubi Qafqazın avtoxton əhalisi — azərbaycanlılar və gürcülər üçün istər təsərrüfatçılıq, istərsə də mədəni baxımdan nümunə rolu oynaya bilməzdilər. Bu cür dəyərlər sisteminin daşıyıcıları və yerli xalqlar üçün nümunə ola biləcək xalq yalnız Avropa mədəniyyətinə mənsub əhali ola bilərdi. Bu nöqteyi-nəzərdən çar hökuməti almanların Cənubi Qafqaza köçmək haqqında xahişlərinə böyük şövqlə cavab verdi. Alman kolonistlərinin Gürcüstana köçürülməsi təşəbbüsü ilə ilk dəfə çıxış edən Qafqaz ordusunun Baş komandanı, general A.P.Yermolov oldu. Lakin almanların Qafqaza köçməsinin obyektiv səbəbləri XVIII əsrin II yarısı—XIX əsrin əvvəllərində Avropada baş verən tarixi proseslər nəticəsində formalaşmışdı. XVIII əsrin II yarısı — XIX əsrin əvvəlləri bu yeni formalaşmış kapitalist münasibətləri ilə köhnə feodalizm qaydaları arasında kəskin mübarizə dövrüdür. Köhnə ictimai formasiyanın yenisi ilə əvəz olunması dövlətlərarası ziddiyyətlərin kəskinləşməsi ilə, müharibələrlə, sosial inqilablarla, sərhədlərin dəyişdirilməsi ilə, Avropanın siyasi xəritəsindən bəzi dövlətlərin silinib əvəzində yenilərinin yaranması ilə müşayiət olunurdu. XVIII əsrin sonu — XIX əsrin əvvəllərində Avropada baş verən siyasi, sosial, dini kataklizmlər Almaniyadan, o cümlədən Qafqaz almanlarının əksəriyyətinin tarixi vətəni olan Baden-Vürtemberq krallığından da yan keçmədi. XIX əsrin astanasında alman millətinin Müqəddəs Roma imperiyası adlanan Almaniya bir-birilə siyasi cəhətdən real əlaqələrə malik olmayan 300 dünyəvi və dini knyazlıqlardan, çoxsaylı müstəqil imperiya statuslu şəhərlərdən, 1500-ə yaxın heç bir qüvvəyə tabe olmaq istəməyən cəngavər malikanələrindən ibarət idi 117 . Ümumi əhalisi 30 mln. nəfərə çatan bu cırtdan dövlətlərdə sosial və dini toqquşmalar səngimək bilmirdi: protestant knyazlıqlarda katoliklər, katolik knyazlıqlarda protestantlar təqib olunur, bəzən protestantizmə aid olan cərəyanlar arasında «dini təmizlik» uğrunda mübarizə gedirdi. Siyasi və dini dağınıqlıq sənətkarlığın, ticarətin, sənayenin inkişafına mənfi təsir göstərirdi. Kənd təsərrüfatı məhv olmaq həddinə çatmışdı. XV əsrdən krallıq kimi tanınan Vürtemberq dövlətində vəziyyət daha acınacaqlı idi. Prussiya kralı II Fridrixin yetirməsi, Vürtemberq kralı Karl Yevgeninin dövründə krallıqda sosial-siyasi, konfessional vəziyyət daha da mürəkkəbləşdi: Karl Yevgeni və ondan sonra gələn krallar Fransaya daha çox meyil edir, kübarlıqda və təmtəraqlıqda fransız kralları ilə bəhsə girirdilər ki, bu da vergilərin tez-tez artmasına, şəhər əhalisinin, kəndlilərin müflisləşməsinə gətirib çıxarırdı. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|