Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
51 olmadı — 1818-ci ilin sentyabrın sonunda mühacirlərin böyük hissəsi Tiflisə gəldi. Yuxarıda qeyd etmişdik ki, Odessadan almanlar kolon şəklində yola düşmüşdülər: hərəsi 50 ailədən ibarət olan 10 kolonun Tiflisə çatması 1818-ci il noyabrın sonlarında başa çatdı. Bəzi mənbələrə görə 500 ailədən yalnız 486-sı Tiflisə sağ- salamat gələ bilmişdi 136 . Almanların Cənubi Qafqaza köçməsini şərtləndirən amillərlə bağlı mühacirlərin sosial tərkibi müxtəlifliyi ilə xarakterizə olunurdu: onların arasında kəndlilərə, sənətkarlara, təxris olunmuş hərbçilərə, Napoleon ordusunda xidmət edənlərə, fərarilərə və sair kateqoriyadan olan şəxslərə rast gəlmək olardı. 30 kolonist ailəsi Tiflisdə qalmağı qərara aldı və şəhər yaxınlığında Noy- Tiflis (Yeni Tiflis) koloniyasının əsasını qoydular. Başqa cür bu koloniya çar I Aleksandrın qardaşı Mixail Pavloviçin şərəfinə Mixaelsdorf kimi də adlandırılırdı. Yeva-Mariya Auxun tədqiqatlarına görə burada 30 deyil, 60 alman sənətkar ailəsi məskunlaşmışdı 137 . Məşğuliyyət xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, yerli hakimiyyət orqanları hər sənətkar ailəsinə yaşayış evi və həyətyanı təsərrüfat üçün 1 des. torpaq sahəsi ayırdı. Getdikcə böyüyən şəhər koloniyaya yaxınlaşaraq onu öz tərkibinə qatdı və XIX əsrin ortalarında Mixaelsdorf koloniyası Tiflisin Mixaylovsk prospektinə çevrildi. Qalan mühacirlər Kür çayının sol sahilində iki koloniyanın əsasını qoydular: Aleksanderdorf və Yekaterinenfeld. Birinci koloniya çar I Aleksandrın, ikinci isə I Aleksandrın vəfat etmiş bacısı, Vürtemberq kraliçası, kral I Fridrix Vilhelmin həyat yoldaşı Yekaterina Pavlovnanın şərəfinə adlandırılmışdılar. 19 noyabr 1818-ci il tarixində yaranan daha bir koloniya çar I Aleksandrın bacısı Yelizavetanın şərəfinə Yelizavettal, Aşureti çayı yaxınlığında əsası qoyulan koloniya isə çar I Pyotrun xatirəsinə Petersdorf adlandırıldı. Gördüyümüz kimi, Qərbi və Cənubi Ukrayna, Volqaboyu, Şimali Qafqaz və sair regionlarda olduğu kimi, Gürcüstanda da alman koloniyaları rus imperator sülaləsinin üzvlərinin şərəfinə adlandırılırdı və qeyd edək ki, heç də həmişə bu ənənə kolonistlərin həqiqi istəklərinə uyğun gəlmirdi. Rusiya rəsmi dairələrinin fikrincə, ölkədə yaranan əcnəbi koloniyaları ya Romanovlar sülaləsinin üzvlərinin adlarını daşımalı, ya da bu koloniyaların adlarında rus xalqının 1812-ci ilin Vətən müharibəsində göstərdiyi qəhrəmanlıq əbədiləşməli idi. Beləliklə, 1818-ci ilin payızında Tiflis ətrafında aşağıdakı 6 alman koloniyası fəaliyyət göstərirdi və onlar coğrafi lokallaşma, təsərrüfat vərdişləri, düşdükləri etno-demoqrafik mühitə görə bir-birindən fərqlənirdilər: 1) Marinenfeld koloniyası — 1817-ci ildə Tiflis şəhərindən 38 km aralıda, azərbaycanlıların yaşadığı Sartiçala kəndi yaxınlığında salınmışdır. Əhalisi 148 nəfər idi. Əsas məşğuliyyətləri əkinçilik olmuşdur; 2) Noy — Tiflis koloniyası — 1818-ci ildə yaranmışdır, Tiflisdən 3 km aralıda yerləşirdi. Koloniyada 200 nəfər yaşayırdı və hamısı sənətkarlıqla məşğul idilər; 52 3) Katerinenfeld koloniyası — 1818-ci ildə azərbaycanlıların kompakt şəkildə yaşadığı Borçalıda yaranmışdı. Koloniyada 350 nəfər yaşayırdı və əsas məşğuliyyətləri əkinçilik idi; 4) Yelizavettal koloniyası - 1818-ci ildə Somxitidən 38 km aralı, Alqeti çayı yaxınlığında, gürcülərin kompakt yaşadığı bir ərazidə yaranmışdır. Əhalisi 307 nəfər idi və əsasən əkinçiliklə məşğul olurdular; 5) Aleksandersdorf koloniyası — 1818-ci ildə Tiflisdən təqribən 10 km şimalda, Diduba rayonunda yaranmışdır. Bu koloniya da azərbaycanlıların qonşuluğunda yaranmışdı və əhalisi cəmisi 98 nəfər idi. Əsasən, əkinçiliklə məşğul olurdular; 6) Petersdorf koloniyası — 1818-ci ildə Tiflisdən təqribən 15 km aralıda salınmışdır və burada cəmi 17 ailə məskunlaşmışdı. Qonşuları gürcü əhalisi kimi onlar da əkinçiliklə məşğul olurdular. Hökumət dairələrində alman kolonistlərinə böyük ümidlər bəslənirdi. Belə ki, onlar məskunlaşdıqları ərazilərdə yeni təsərrüfatçılıq metodları tətbiq edərək, «qabaqcıl» Avropa mədəniyyəti gətirərək «kulturtregerlik» missiyasını yerinə yetirməli idilər. Buna görə də çar hökuməti mühacirlərin yeni ərazilərdə yerləşməsi məqsədilə o dövrün ölçülərinə görə çox böyük maliyyə vəsaiti ayırmışdı. Arxiv sənədlərindən gorünür ki, Cənubi Qafqaz almanlarının təmin edilməsi üçün dövlət xəzinəsindən 697,428 rubl gümüş pul xərclənmişdi 138 . Mühacirlərin Baden- Vürtemberqdən tutmuş Tiflisə qədər uzun miqrasiya prosesində bütün xərclər Rusiya hökuməti tərəfindən maliyyələşdirilmişdi. Qeyd etməliyik ki, mühacirlərə xərclənən pul vəsaiti ciddi şəkildə hesaba alınırdı və gələcəkdə kolonistlər mərhələ-mərhələ onlara çəkilən xərcləri xəzinəyə ödəməli idilər. 1818-ci ilin payızı Cənubi Qafqaza gələn kolonistlərin hamısı Gürcüstanda məskunlaşmağı planlaşdırırdılar. Boş torpaq sahələrinin qıtlığı səbəbindən mühacirlərin sonuncu kolonlarını Tiflis ətrafında yerləşdirmək mümkün olmadı və onlara Azərbaycan ərazisində Yelizavetpol şəhəri ətrafında məskən salmaq təklif olundu. Azərbaycanda məskunlaşan alman kolonistlərinin xatirələrindən görünür ki, onları Yelizavetpol ətrafına istəklərinə zidd olaraq silahlı kazak dəstələrinin müşayiəti ilə gətirmişlər 139 . Yuxarıda qeyd etmişdik ki, Cənubi Qafqaza köçməmişdən öncə kolonistlərin göndərdikləri nümayəndə heyəti məskunlaşma əraziləri ilə tanış olmuş, almanların bu ərazilərə köçürülməsinə razılıq vermişdilər. Fikrimizcə, mühacirlərin Yelizavetpola köçməkdə tərəddüd etmələrinin səbəbini onların hər hansı bir regionda kompakt şəkildə məskunlaşmaq arzusu ilə izah edə bilərik. Bu hal alman kolonistlərinin Volın, Novorossiya, Volqaboyu və sair yerlərdə məskunlaşması zamanı da müşahidə olunmuşdu. Almanlar yaxşı başa düşürdülər ki, kompakt məskunlaşma onların assimilyasiya proseslərindən qorunmasının əsas şərtlərindən biridir. Mühacirlərin Yelizavetpol ətrafına köçürülməsi zamanı onların silahlı kazak dəstələri tərəfindən müşayiət olunması məskunlaşmanın məcburi xarakter daşımasına sübut deyil. Qeyd etdiyimiz kimi, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|