Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
Maraqlıdır ki, digər tədqiqatçıları da M.Barxudaryanın Girdiman barəsindəki məlumatlarının daha əsaslı olduğuna inandırmağa çağıran [342, 90] Z.M.Bünyadov özü Girdimanın lokalizəsi ilə bağlı belə yazır: «Biz belə hesab edirik ki, Mehrani Cəsur Vardanın 480 və ya 570-ci illərdə üç il ərzində tikdirdiyi» Girdiman qalası məhz budur» [349, 90]. Lakin nədənsə sonradan o, bu fikri nəinki inkiĢaf etdirməyib, əksinə, heç bir ciddi arqument irəli sürmədən yenidən Girdiman vilayətinin Albaniyanın qərbində - ġəmkirçay hövzəsində olması ehtimalı üzərində dayanıb [349, 88]. Və təbiidir ki, o vaxtdan etibarən Girdiman tarixinə müraciət edən müəlliflərin demək olar ki, hamısı, o cümlədən müxtəlif vaxtlarda nəĢr olunan «Azərbaycan tarixi» kitablarının müəllifləri də daha çox, məhz ona istinad ediblər [20, 113]. Yuxarıda artıq qeyd olunduğu kimi Z.M.Bünyadovun məqaləsinin üçüncü bölməsi Mehranilərə həsr olunub. Burada Mehranilərin mənĢəyi, onların Albaniyaya gəlməsi, əvvəlcə Girdiman vilayətində, daha sonra isə bütövlükdə Albaniyada hakimiyyəti ələ keçirmələri barədə alban tarixçisi M.Kalankatuklunun məlumatları əsasında mülahizələr bildirilib. Yekun qənaəti isə belədir: «VII-IX əsrlərdə Girdiman knyazları həm də Albaniyanın knyazı olub. Girdiman vilayətinin əraziləri isə Mehranilərin bilavasitə Ģəxsi mülkü olub» [20, 91]. 1965-ci ildə çapdan çıxan və milli tarixĢünaslığımızda sözün əsil mənasında hadisə kimi qarĢılanan «Azərbaycan VII-IX əsrlərdə» [43] adlı fundamental monoqrafiyasında Z.M.Bünyadov Girdiman ərazilərinin lokalizəsi üzərinə qayıtmasa da, onun siyasi tarixi, təsərrüfatı, mənəvi və mədəni həyatına dair bir sıra məsələlərə ilk dəfə olaraq aydınlıq gətirməyə cəhd göstərib. Beləliklə də, milli tarixĢünaslığımızda ilk dəfə olaraq məhz o, Azərbaycan tarixində Girdiman vilayətinin yeri və rolunu müəyyən etməyə çalıĢıb [43, 49-63, 142]. AlbanĢünaslığa yeni və həm də sanballı töhfə olan bu əsəri ilə akademik Z.M.Bünyadov sovet tarixĢünaslığında ilk dəfə olaraq erməni qaragüruhuna sarsıdıcı zərbə endirmiĢ oldu. Bu, ermənilərin uzun illər ərzində Albaniya tarixinə dair yazdıqları və yazmaqda davam etdikləri hədyanlara Azərbaycan tarixçiləri tərəfindən verilən ilk tutarlı cavab idi. Həm də bu zərbə o dərəcədə sarsıdıcı oldu ki, ermənilər Azərbaycanın erkən orta əsrlər tarixinin dayaq nöqtəsi və bel sütunu hesab edilən həmin əsərə və onun müəllifinə qarĢı elan etdikləri səlib müharibəsi bu gün də davam etməkdədir. Akademik Z.M.Bünyadovun monoqrafiyası iĢıq üzü gördükdən sonra erməni qaragüruhunun Azərbaycana və onun qədim tarixinə qarĢı yönəlmiĢ ifrat millətçi-separatçı çıxıĢlarının yeni, daha davakar mərhələsi baĢlanıb. Beləliklə, keçən əsrin 60-cı illərindən baĢlayaraq ermənilərin Albaniya tarixinə dair yeni konsepsiyası dövriyyəyə buraxılır. «Yeni nöqteyi-nəzər» nəzəriyyəsi kimi təqdim olunan bu konsepsiyaya görə Albaniya dövlətçiliyinin, alban mədəniyyətinin və alban yazısının mövcudluğu danılır. A.ġ.Mnatsakyanın 1969-cu ildə Ġrəvanda çapdan çıxan «Qafqaz Albaniyasının ədəbiyyatı haqqında» [527] monoqrafiyası 35
mayasında büsbütün saxtakarlıq, qərəzkarlıq və Azərbaycana qarĢı ərazi iddiaları duran bu qeyri-elmi konsepsiyanın ifrat nümunəsi kimi dəyərləndirilə bilər. Bəri baĢdan deyək ki, digər erməni müəllifləri kimi, «yeni nöqteyi-nəzərin» müəllifi A.ġ.Mnatsakyan da öz əsərində, xüsusilə də onun giriĢ hissəsində Girdiman tarixinə kifayət qədər geniĢ yer verib [527, 7-64]. O, Koryunun, Favstos Buzandın, Sebeosun, YeqiĢenin, Moisey Xorenlinin, Musa Kalankatuklunun Girdiman tarixinə dair hamıya məlum fikirlərini təhrif etmək, daha doğrusu, ifrat dərəcədə erməniləĢdirmək istiqamətində sələflərini və həmkarlarını xeyli geridə qoymuĢdur. Ġfrat erməni mövqeyindən yazılmasına baxmayaraq, onun əsərində Girdiman tarixinin araĢdırılması baxımından əhəmiyyət kəsb edən məqamlar da az deyil. Məsələn, A.Mnatsakyanın fikrincə M.Kalankatuklunun «Albaniya tarixi» əsəri Girdiman tarixinə dair yeganə ilk mənbədir [527, 53]. Onun «Girdiman havarının Albaniyanın mərkəzində olmasına dair» [527, 54] fikri də maraq doğurur. Və nəhayət, A.Mnatsakyana görə, Mehranilərin belə bir «möhkəmləndirilmiĢ» ərazidə qərarlaĢması da təsadüfi olmayıb [527, 54]. Bütövlükdə götürüldükdə isə A.Mnatsakyanın xəstə mülahizələri elmi prinsiplərə və sağlam məntiqə əsaslanmadığından onların təhlil və təftiĢi üzərində ayrıca dayanmağa dəyməz. SSRĠ rəhbərlərinin ölkədə xalqlar dostluğunun təntənəsini az qala hər gün bayram etdiyi bir vaxtda, qonĢu respublikaya, onun tarixinə və mədəni irsinə qarĢı iftira və böhtanlarla dolu olan belə bir ziyankar əsərin çap olunması sözsüz ki, bir daha ermənilərin kimliyindən və mənfur niyyətlərindən xəbər verən həyəcan siqnalı idi. Lakin SSRĠ-nin o zamankı rəhbərləri də, onları ideoloji cəhətdən silahlandırmalı olan rus-sovet tarixçiləri də sanki bütün bunlardan xəbərsiz kimi bu dəfə də susmağa üstünlük verdilər. A.Mnatsakyanın və onunla eyni cəbhədə çalıĢan çoxsaylı digər erməni siyasətçi və tarixçilərinin qərəzli və sərsəm mülahizələrinə münasibətdə Azərbaycan albanĢünasları susmasalar da, hər halda, onların uydurmalarını daĢ- qalaq etməyə də tələsmədilər. Bununla da onlar əslində, təftiĢçiliklə deyil, sırf elmi araĢdırmalarla məĢğul olduqlarını bir daha təsdiq etmiĢ oldular. Z.M.Bünyadovun, Ġ.H.Əliyevin, N.M.Vəlixanlının, K.H.Əliyevin, T.M.Məmmədovun, F.C.Məmmə- dovanın, Ġ.A.Babayevin, Q.Ə.Qeybullayevin, C.Ə.Xəlilovun, F.L.Osmanovun və baĢqalarının 70-90-cı illərdə çapdan çıxan sanballı tədqiqat əsərləri buna sübutdur. Ġ.H.Əliyevin və F.L.Osmanovun 1975-ci ildə «Советская археология» jurnalında dərc edilmiĢ məqalələrindəki bir qeyd Girdiman vilayəti ərazilərinin lokalizəsi baxımından xüsusilə əhəmiyyətlidir. Orada deyilir: «Biz Girdiman vilayətinin Qazax-ġəmkir rayonları ərazisində olduğunu istisna etmədən, həm də belə hesab edirik ki, Mehranilərin ən azı erkən dövr fəaliyyətini Ġsmayıllı rayonu ərazisi ilə əlaqələndirmək baxımından da kifayət qədər əsas vardır» [268, 201]. Məqalə müəllifləri həmin əsaslar sırasında Girdiman çayının, Girdiman qalasının, CavanĢir qalasının adını çəkir və bütün bunların Girdimanın məhz ġirvan ərazisində lokalizəsinə dəlalət etdiyini bildiriblər [268, 201]. Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|