Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
Fikrimizcə, Girdiman vilayəti ərazilərinin lokalizə olunması baxımından bu arqumentlər həqiqətən çox ciddi və tutarlı arqumentlərdir. Onları nəzərə almadan, ümumiyyətlə, Girdiman problemi barədə danıĢmağa dəyməz. Əfsuslar olsun ki, uzun illər ərzində Girdiman problemi ilə bu və ya digər formada məĢğul olan müəlliflərin demək olar ki, əksəriyyəti bu arqumentlərin üzərindən sadəcə olaraq sükutla ötüblər. F.C.Məmmədovanın 1985-ci ildə çapdan çıxan «Albaniyanın siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası» adlı monoqrafiyasında Albaniyanın digər vilayətləri kimi, Girdiman vilayətinin tarixinə də kifayət qədər ətraflı toxunulmuĢdur [157, 92-94]. Qədim və orta əsr mənbələri müqayisəli Ģəkildə araĢdırılmaqla bir çox prinsipial məqamlara aydınlıq gətirilmiĢdir. Lakin özündən əvvəlki əksər müəlliflər kimi, F.C.Məmmədova da Girdiman ərazilərini lokalizə edərkən bir sıra çox ciddi faktorları nəzərə almadığından nəticə etibarı ilə mübahisəli və ziddiyyətli fikirlər söyləyib. Xüsusilə də onun 2005-ci ildə çapdan çıxan «Qafqaz Albaniyası və albanlar» adlı irihəcmli monoqrafiyası elmi ictimaiyyət tərəfindən çox ciddi müzakirə və diskussiyalara səbəb olmuĢdur. F.C.Məmmədovanın Albaniya tarixinin ayrı-ayrı məsələlərinə dair mülahizə və baxıĢları Azərbaycan cəmiyyətində kifayət qədər sərt reaksiya doğurmuĢdur. Bu mənada görkəmli filosof Z.Quluzadənin konseptual baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edən məqaləsini xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Hansı ki, həmin məqalədə qaldırılan məsələlər bütövlükdə Girdiman tarixinin öyrənilməsi baxımından da əhəmiyyətlidir [469]. AlbanĢünaslığa dair çap olunan bir sıra məqalə və əsərlər müəllifi Q.Ə.Qeybullayevin 1991-ci ildə nəĢr olunmuĢ «Azərbaycanlıların etnogenezinə dair» monoqrafiyasının əhəmiyyəti və üstünlüyü ondadır ki, müəllif Girdiman tarixinə dair xeyli ədəbiyyat və mənbə məlumatlarını toplayaraq, araĢdıraraq onlara münasibət bildirib [379, 186-188]. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, onun Girdiman tarixi ilə bağlı baxıĢları xeyli dərəcədə ziddiyyətlidir. Yəni, bəzi digər müəlliflər kimi, Q.Ə.Qeybullayev də belə hesab edir ki, orta əsrlərdə eyni zamanda Albaniya ərazisində iki Girdiman vilayəti olub [379, 186]. Onlardan birisi guya ġəmkir və Gədəbəy rayonları ərazisini əhatə edən ġəmkirçay və Gəncəçay hövzəsində, digəri isə Dağlıq ġirvanda - Girdimançay hövzəsində olub [379, 186]. Q.Ə.Qeybullayevin «Girdiman» və «Qardabani» toponimlərindəki zahiri oxĢarlığı əsas götürərək onları eyniləĢdirməsi və bu məntiqlə də Girdiman vilayətini Albaniyanın Ermənistan və Gürcüstanla sərhədində lokalizə etməsi fikri ilə də razılaĢmaq olmaz [379, 187]. Təkrarən bildiririk ki, qədim gürcü mənbələrinin özündə belə həmin vilayətlər ərazi baxımından heç bir əlaqəsi olmayan ayrı-ayrı vahidlər kimi təqdim olunur. Yeri gəlmiĢkən onu da xatırladaq ki, Q.Ə.Qeybullayevin «Girdiman» toponiminin izahına dair mülahizələri də əsassız və ziddiyyətlidir [379, 187].
37
Görkəmli mənbəĢünas alim akademik N.M.Vəlixanlının tədqiqatlarında Girdiman tarixinin ayrı-ayrı prinsipial məqamlarına da münasibət bildirilmiĢdir [237; 238; 363; 364]. Bu baxımdan onun orta əsr ərəb mənbələrinin Albaniyaya dair məlumatlarının araĢdırılması və tərcümə olunması sahəsindəki xüsusi xidmətləri danılmazdır [236; 430]. Göründüyü kimi, orta əsr mənbələrində, istər slavyan-rus və sovet tarixĢünaslığında, istərsə də Azərbaycanın milli tarixĢünaslığında Girdiman tarixinin ayrı-ayrı məsələlərinə bu və ya digər dərəcədə toxunulmuĢdur. Lakin heç kəs bu problemlə bilavasitə məĢğul olmamıĢdır. Girdiman tarixinə müraciət edən bəzi müəlliflər isə problemi araĢdırmaq əvəzinə, obyektiv və subyektiv səbəblər ucbatından onu daha da dolaĢıq məcraya salmıĢlar. Bu cəhətdən Azərbaycan və azərbaycanlılara münasibətdə daim millətçi-separatçı ruhda tərbiyə almıĢ erməni tarixçilərinin saxtakar – fitnəkar mövqeyi ayrıca qeyd olunmalıdır. Onlar əsrlər boyu Azərbaycanın və azərbaycanlıların tarixini, o cümlədən dövlətçilik tariximizdə xüsusi yeri olan Girdiman tarixini erməni tarixi kimi təqdim etmək naminə hər cür riyakarlıq və saxtakarlıqlara əl atmıĢlar. Bütün bunların təhlili isə yekun olaraq Girdiman tarixinin öyrənilməsi vəziyyəti barədə aĢağıdakıları deməyə əsas verir: 1.
Girdiman tarixi bu günədək sistemsiz və birtərəfli Ģəkildə öyrənilmiĢdir. 2.
Azərbaycan və azərbaycanlılara düĢmən münasibətdə olan dairələr və xüsusən də ermənilər tərəfindən erməni siyasətçilərin və ideoloqların maraqlarına uyğun olaraq Girdiman tarixi əsrlər boyu planlı və məqsədli surətdə saxtalaĢdırılmıĢdır. Əfsuslar olsun ki, tariximizə münasibətdə bu cür qatı antiazərbaycan xətti əksər hallarda çar Rusiyası və sovet rejimi tərəfindən bu və ya digər formada müdafiə olunmuĢdur. 3.
ifrat marağı dövlətçilik tariximizdə xüsusi yeri olan bu vilayətin tarixinin günümüzün tələbləri və reallıqları səviyyəsində yenidən iĢlənməsi üzərində düĢünməyə əsas verir.
Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|