Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GĠRDĠMAN MƏBƏDĠ
- KĠLSƏDAĞ MƏBƏDĠ
156
ölkənin hər yerində məbədlər tikilməsində maraqlı idilər. Alban hökmdarlarından Urnayrın (IV əsr), I Vaçenin (V əsrin II yarısı), III Vaçaqanın (V əsrin sonu - VI əsrin əvvəlləri), CavanĢirin (636-670) hakimiyyəti illərində ölkənin ayrı-ayrı əyalət, vilayət, Ģəhər və Ģəhər tipli iri yaĢayıĢ məntəqələrində çoxsaylı məbədlər tikilməsi buna sübutdur.
Yazılı mənbələrdə tez-tez adı çəkilən, barəsində nisbətən ətraflı bəhs edilən və Ġsanın müqəddəs xaçının qızıl zərgərcikləri saxlanan bu məbədin, hətta qapı və pəncərələrinin də son dərəcə təmtəraqlı Ģəkildə bəzədildiyi bildirilir [120, 128, 130, 134, 135]. Alban tarixçisi M.Kalankatuklu bu barədə belə yazır: «Müdrik CavanĢir Ġsa Xaçı üçün layiq olan yer axtardı və öz doğma vilayətində, Girdiman qalasında onun üçün Allah evi tikdirdi və Ġsa peyğəmbər Ģərəfinə buranı həddindən artıq bəzədi» [120, 128]. Mənbədən belə məlum olur ki, Girdiman məbədi iki il ərzində tikilib. Yəni, M.Kalankatuklunun yazdığına görə «Xəzərlərin qovulmasından və CavanĢirin qələbəsindən sonra iki il ərzində Allah naminə gözəl kilsənin tikilməsi baĢa çatdı» [120, 130]. Akademik Z.M.Bünyadov alban tarixçisinin bu məlumatına istinadən ehtimal edir ki, Girdiman məbədi 661/662 - 663/664-cü illərdə tikilib [120, 224]. Məbədinin tikintisi baĢa çatandan sonra CavanĢir «əbədi iĢıq saçan Allah evinə daxil olaraq diz çökür» və Allaha dualar edir: «Qoy bu mənim tikdirdiyim ev döyüĢ günlərində baĢımın üstündə mənə örtük olsun, əleyhimə üsyan edənləri ayaqlarının altına devir, oğul-qızlarımı isə Ģərlə üzbəüzdə qorxmaz et və onları həmiĢə qüvvədə saxla. Sən ki, Ġlahi, məni uĢaqlıqdan hifz edib təhlükələrdən xilas edirdin, mənim var-dövlətimi, qul və kənizlərimi artırıb mənə çarlıq hökmdarlığını bəxĢ etmisən, bu gün öz bəndəni mərhəmətlə qarĢılayıb müdrik biliklərini mənim rəiyyətlərimə ver ki, onlar Sənin yolunla getsinlər» [120, 131]. CavanĢir hərbi yürüĢləri və səfərləri ərəfəsində, habelə yürüĢ və səfərlərdən sonra bir qayda olaraq Girdiman məbədinə gələrdi, orada niyyət və dualar edərdi. Məsələn, Xəlifənin dəvəti ilə görüĢə getməzdən əvvəl Allah evinə gələrək etdiyi duaları alban tarixçisi belə qələmə alıb: «Ya hökmün və həqiqətin Xaliqi! Məni təqib edənlərimin əlinə vermə!» [120, 134]. Tərəflər üçün olduqca müvəffəqiyyətlə keçən görüĢdən sonra CavanĢir yenidən təmtəraqla Girdiman vilayətinə gələrək müqəddəs Allah evində oldu. «Kilsəni çox bahalı və incə Ģeylərlə bəzədi, çox pul sərf etdi. Rəssamları dəvət edib onlara kilsəni baĢdan ayağa kimi qızılla və ipəklə bəzətdirdi. Dünyanın iĢığını hifz edən aramgahın qapısını gümüĢlə bəzədi və üzərində naxıĢlar saldırdı» [120, 135]. Əfsuslar olsun ki, CavanĢirin tikdirmiĢ olduğu müqəddəs Allah evinin - Girdiman məbədinin harada olması elm üçün hələ də müəmmalı olaraq qalmaqdadır. Çünki, bu məbədin və içərisində olduğu Girdiman qalasının özünün 157
dəqiq yeri hələ ki, qeyri-müəyyəndir. Bununla bağlı mülahizələrə yuxarıda artıq toxunulduğundan, bir daha onları təkrar etmək istəmirik. Təkcə onu xatırlatmaq istərdik ki, Girdiman qalasının məhz ġirvan ərazisində olduğu Ģəksizdir. Sadəcə olaraq onun ġirvanın konkret olaraq hansı ərazisində olması məsələsinə hələ ki, yetərincə aydınlıq gətirilməyib. Fikrimizcə, Girdiman qalasının yeri ilə bağlı indiyədək söylənmiĢ ehtimalların ən inandırıcısı Ağsu rayonunun Bəyimli kəndi ərazisindəki Torpaqqala abidəsidir. 2004-cü ildə arxeoloji tədqiqatlar aparılarkən oradan tapılmıĢ daĢ sütunaltlığının da məhz məbəd tipli ictimai binaya aid olduğu güman edilir. Bütün bunlar isə Girdiman məbədini də məhz orada axtarmaq üçün əsas verir [60]. Erkən orta əsrlərdə Albaniya ərazisində fəaliyyət göstərən xristian məbədlərinin qalıqları ġəki rayonunun KiĢ kəndində [463], Qax rayonunun Qum və Ləkit kəndlərində bu günədək qalmaqdadır [454]. Bu cür məbəd qalıqları həmçinin, Mingəçevir qazıntıları zamanı aĢkar edilmiĢdir. Zaqatala rayonunun Yuxarı Tala kəndi yaxınlığındakı «Pipan» adlı ərazidə də bir neçə məbəd qalığı olduğu güman edilir. Əfsuslar olsun ki, Pipan abidələri hələlik arxeoloji cəhətdən öyrənilməmiĢdir.
Qafqaz Albaniyası ərazisində məlum olan çox möhtəĢəm dini abidələrdən birisi də Kilsədağ məbədidir. Bu abidə Qəbələ rayonunun Böyük Əmili kəndi yaxınlığında, xalq arasında Kilsədağ adlanan dağın üstündə yerləĢir (LIX tablo). Abidə 1971-ci ildə arxeoloq R.M.Vahidovun rəhbərliyi ilə orada aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı aĢkara çıxarılmıĢdır [360, 487]. Məbədin bünövrə hissəsi dairəvi formadadır [155, 30-31]. Onun içərisinin diametri 10,4 m, çöl divarlarının qalınlığı isə 95 sm-dir. Tədqiqatlar zamanı bəhs edilən dairəvi divarın içərisində qalınlığı 1 m, hündürlüyü isə 40 sm olan daha bir dairəvi divar qalıqları olduğu müəyyənləĢdirilib. Həmin divar üzərində 8 ədəd sütun yeri olduğu qeydə alınıb. Mütəxəssislərin ehtimalına görə, daxili divarlar üzərində məbədin sütunları, onlar üzərində isə məbədin qülləsi ucaldılıb. Beləliklə, Kilsədağ məbədinin ikiyaruslu olduğu, onun üstünün isə günbəzvari formada örtüldüyü güman edilir (LIX tablo, Ģək.4-5). Xatırladaq ki, P.D.Baranovski tərəfindən ötən əsrin 40-cı illərində Qax rayonunun Ləkit kəndi ətrafında buna bənzər daha bir məbəd kompleksi öyrənilib [630, 31-33]. Kilsədağ məbədinə oxĢar məbədlərə həmçinin, Suriya, Türkiyə, Gürcüstan və bəzi digər ölkələrin ərazisində də təsadüf olunub [155, 28-29]. Kilsədağ məbədinin əsas giriĢ qapısı qərb tərəfdəndir. ġimal və cənub tərəfdən olan qapı yerləri isə ikinci dərəcəli funksiya daĢıyıb. Memar K.M. Məmmədzadənin fikrincə, Kilsədağ məbəd kompleksinin giriĢ və çıxıĢ qapılarının üstü tikintinin ümumi ansamblına uyğun olaraq tağvari formada inĢa edilib [155, 29]. Kompleksin Ģimal-Ģərq və cənub tərəflərində diametri 2,3 m olan dairəvi Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|