Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
70
Cavidə də öz təsirini göstərir. Şairdə həyatla qaynayıb qarışmaq meylləri qüvvətlənir. Yeni şərait onun da qəlbində bir ümid çırağı yandırır. Türkiyədə yazdığı şeirlərdən fərqli olaraq, yeni şeirlərində Cavid bədbinliyi, ümidsizliyi pisləyir, onları zəiflik, gücsüzlük əlaməti hesab edir. ―Otuz yaşında‖ şeirində, şair taleyindən narazı olan anaları ümidlə yaşamağa, yeni, nikbin bir nəslin tərbiyəçisi olmağa çağırır:
Bu gün sıxıntılı zənn etdiyin sürəkli həyat, Həyat, ailə bilsən yarın nasıl sevilir? Çoluq-çocuq sana ithaf edər də xoş nəğəmat, O dəm gözündə cahan pərdə-pərdə cilvələnir? 1
―Qadın‖ sərlövhəli başqa bir şeirində Cavid Şərq qadınını hüquq, azadlıq uğrunda mübarizəyə çağırır, çadranı zülmət pərdəsi adlandırır:
Qadın, ey sevgili həmşirə, oyan! Ana! Ey nazlı qadın, qalx! — Uyuyan — Daima mövt ilə həmduş oluyor, Zillü möhnətlə həmağuş oluyor. ...Oluyor iştə hüququn pamal, Çalış, öyrən, ara, bul, haqqını al! Pərdeyi-zülmət içindən sıyrıl! Qəhrəmanlar kimi qovğaya atıl! 2
Bu yeni şeirlərdə artıq əvvəlki bədbin, ümidsiz şair yavaş- yavaş başqalaşır, yavaş-yavaş aradan çıxır, onu artıq məhdud, qaranlıq şəxsi mənəvi aləmindən kənara çıxan, tədriclə həyat həqiqəti ilə, gerçəkliklə hesablaşan başqa tipli bir şair əvəz edirdi.
Vətənə qayıtdıqdan sonra yeni ictimai-siyasi həyat və yeni
1 ―Otuz yaşında‖ H.Cavid. Seçilmiş əsərləri, səh. 500. 2 ―Qadın‖, yenə orada, səh. 506-507 71
ədəbi mühit, hətta ayrı-ayrı qabaqcıl yazıçılar da Cavidin mənəvi inkişafına müsbət təsir edirlər. Bu yazıçılar, şairin yaradıcılığında və görüşlərində olan zəif cəhətləri tənqid edir, ona doğru yol göstərirdilər. Bu həqiqəti təsdiq etmək üçün təkcə bir faktı göstərmək kifayətdir. Cavid Türkiyədə təhsil aldığı illərdə ―Pənbə çarşaf‖ adlı bir şeir də yazmış və burada qadına olan köhnə, mürtəce baxışları əks etdirmişdi. Bu şeirdə Cavid qadınların örtünməsində, çadraya bürünməsində xüsusi bir cazibə, incəlik, lətafət görür, çadranı ulduzları saran şəfəqlərə, gülə başqa bir gözəllik verən yarpağa, gözəl rəsm əsərini bəzəyən kölgələrə bənzədirdi.
... O vücudi-lətifi qoy sarsın Nurdən işlənən ipək tellər, Məncə məğrurü möhtəris baxışın Ruhi təltif için kifayət edər...
Müəllif şeirin sonunda: Örtün! Örtün, fəqət unutma, saqın! Sənin açmaq zamanın: iştə yarın 1 — — deyə gələcəkdə çadranın aradan qaldırılacağına şübhə etmədiyini bildirirdisə də, bu heç də qadına olan köhnəlmiş, mürtəce baxışı ört-basdır edə bilmirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu, Cavidin çadranı, örtünməyi müdafiə edən ilk və son şeiri olmuşdur. Şair vətənə qayıtdıqdan sonra özü yeni şeirlərində bu fikrin əleyhinə çıxmışdır. Bununla belə ―Pənbə çarşaf‖ şeirinin mətbuatda nəşr olunması Azərbaycanın qabaqcıl yazıçılarını çox qəzəbləndirmişdi. Şair Məhəmməd Hadinin bu şeir münasibətilə yazdığı ―Əlvahi-nəfasət‖ adlı məşhur şeiri bunu aydın təsdiq edir. M.Hadi qəzəb və kinayə ilə dolu olan bu şeirində çadranı müdafiə etməyi cəhalət, nadanlıq,
1 ―Bahar şəbnəmləri‖, Bakı, 1917, səh. 21-22. 72
düşüncəsizlik adlandırır, bu mürtəce fikri azadlıq, mədəniyyət, tərəqqi və inkişaf əleyhinə çevrilmiş bir görüş hesab edir, qadınlara ―örtün!‖ deyə məsləhət verməyi həyatdan geri qalmaq, müasir həyatın ruhunu, tələbini anlamamaq əlaməti kimi qiymətləndirirdi. Cavidin əksinə olaraq, M.Hadi qadını zülmət içində boğulan nura, çadranı gülüzlü səhərin üzünü tutan qaranlıq gecəyə bənzədir, sənət yollarında bu qaranlıq gecəni əridən bir ildırım olmaq lazım gəldiyindən danışırdı. Şeir aşağıdakı beytlə başlanırdı:
Bir yıldırım olsam da, əritsəm gecələrdən, Bir parça olan örtüyü gülüzlü səhərdən!
M.Hadi ―Pənbə çarşaf‖ şeirinin, demək olar, hər misrasına cavab verir, qüvvətli bir məntiqlə Cavidin bütun fikirlərini alt- üst edirdi:
Mən istəməm də öpsün o cinsi-lətifi, ah, o məlun niqablər! Nurdan hörülsə də üzü tutmuş olan siyah, yerə keçsin hicablər! ... ―Örtün‖ deyirsən. Mən istəməm bu örtüyü, ey şair, istəməm! ... Mən pənbə çarşafın da ədüvvi-həyatıyam, ölsün niqablər! ... ―Çarşaf!‖ Bunu qovmalıyız həp lüğatdən, yaşasın ləfzi-inkişaf! ...Doğmaz zəmini-Şərqdə ruhi-tərəqqiyat, doğmazsa inqilab! ... Ey canlı kölgələr, baxın ülvi cahanlara! Sizi yüksəlmiş istərəm. Mən ölmədən siz dirilin, kamyab olun! Görsün bu gözlərim. Yüksəklənin, işıq yaradan afitab olun! Parlaqmı sözlərim? Parlaq düşüncə istər işıqla qaranlığı Ayırsın və anlasın!
Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|