Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
105 “Dar ağacı” Xala – Hicran Nəsirova Aqşin – Kamal Xudaverdiyev “Dar ağacı” Xala – Hicran Nəsirova Ana – Zərnigar Ağakişiyeva 106 larına xilaf çıxan bir sərkərdə, sonda “ana haqqı tanrı haqqıdır” deyən bir insandır. Aqşin islamın qüdrətinə inandığı üçün deyil, öz şəxsi mənafeyi naminə xəlifə ordusuna pənah aparır. Hələ gənc ikən xalqın adətinə xəyanət edərək qadın şərəfini ləkələyir. Xalqın qəzəbinə, nifrətinə düçar olanda isə islamın yaşıl bayrağı altında sığınacaq tapır. Doğma obasını, elini satan, qardaş qatilinə çevrilən Aqşin hakimiyyəti ələ alaraq öz məqsədinə nail olur. O, əlindəki səlahiyyətdən istifadə edərək vaxtilə onu lənətləyən xalqdan qisas alacağına sevinir. “Mən elə çoxdan tüpürmüşəm, həmin el deyildimi məni lənətləyib icmadan qovan? Mənə rusvayçılıq damğası vuran? Bəs indi niyə mənim qapıma dəxil düşüblər? Yoxsa indi mənim gücümü görüblər? Mən də onlara bax, bunu sübut eləmək istəyirdim. Güc haqqda deyil, haqq gücdədir” (129, 13). Ancaq tamaşanın sonunda, dar ağacının altında Aqşin öz səhvlərini etiraf edir və mənən təmizlənir. Aqşin obrazının daxili təzadlarını yaşamaq Kamal Xudaverdiyevdən böyük sənətkarlıq tələb edirdi. K.Xudaverdiyev yadellilərdən əhsən qazanmaq üçün öz xalqına düşmən kəsilən bir bədbəxtdən “ruhən dirilib, cismən ölən” bir insan obrazına qədər dəyişməni, təkamülü tamaşaçının gözü qarşısında canlandırmalıydı. O, bilir ki, Aqşini yalnız bir çalarda, xəyanətkar-qaniçən zalım rolunda oynamaq olmaz. Aktyorun bacarıqlı ifasında, səhnədə heç bir qılınc vurmasa belə, tamaşaçı onu sərkərdə kimi qəbul edirdi. Bunu aktyor öz məğrur duruşu, jest və mimikaları, təmkinli hərəkətləri ilə diqtə edə bilirdi. Aqşin sıravi insan olmadığı kimi, faciəsi də şəxsi faciə deyil, bu faciənin kökü xalqın taleyindən keçir, məşəqqətlərdən keçib durulan mənəvi simasını təcəssüm etdirirdi. Xalq artisti Zərnigar Ağakişiyevanın ifasında Ana obrazı qürurlu, əzəmətli, qeyrətli, zəhmətkeş, xalq təəssübünü çəkən, elin adət-ənənələrinə hörmətlə yanaşan mərd Azərbaycan qadınıdır. Əsərdə təsvir olunan Ana obrazı dünyanın bütün analarının ən bədbəxtidir. Xalq arasında “Babək anası” deyə çağrılan Ana, eyni zamanda xalqın qanını içən şahın da anasıdır. Ana bir-birinə düşmən mövqedə duran müsəlman və atəşpərəst, nankor övladla namuslu övladın anasıdır. Bu ana öz ölən oğlunun intiqamını öz 107 öldürən oğlundan istəyir. Z.Ağakişiyeva müəllif və rejissorun müasir Azərbaycan gerçəkliyinə olan münasibətini obrazın üzərinə düşən tarixi məsuliyyəti ustalıqla tamaşaçıya çatdırmaqla ifadə edirdi. O, bir zaman süd verib, layla çaldığı oğlu Aqşini xalqa xəyanətinə görə bağışlamır. Tamaşanın sonunda Ananın - Z.Ağakişiyevanın: “Ərəblər Babək balamı onlara düşmən olduğu üçün asdılar, Aqşin balamı isə yenə ərəblər onlara qulluq göstərdiklərinə görə asmaq istəyirlər” (129, 59) sözləri dramaturqun müasir siyasi Azərbaycan gerçəkliyinə münasibətini bildirir. Z.Ağakişiyeva Ana obrazını konkret ana olmaqdan başqa, müqəddəs xalq ruhunun ifadə rəmzinə çevirmişdi. Tamaşada xalqı təmsil edən obrazlardan biri də Çılğındır. Mətin, dönməz bir qız olan Çılğının dərin və mənalı sözləri, ağıllı mühakimələri, mübarizəsi və ən başlıcası, mənəvi-əxlaqi mükəmməlliyi Azərbaycan qadınının tipik obrazını təmsil edir. Düşmən ocağına od vurmaqla atəşin müqəddəsliyinə tapınan Çılğın geri çəkilmək, ölümdən çəkinib elədiklərini danmaq fikrində deyil. İşgəncə və əzablar onu yolundan döndərmir. Onun ən böyük həyat fəlsəfəsi düzlük və həqiqətdir. Çılğın atasını düzlüyə, ədalətə, mənəvi saflığa çağırır. Həmişə qəhrəman atanın həsrətilə yaşayan, onu görmək ümidilə yanan Çılğının əsil yetimliyi atasını tapandan sonra başlayır. O, satqın atanın qızı olmaqdansa, xəyalındakı ata obrazına üstünlük verir. “Çılğın: - Gözümü açandan deyiblər anan ölüb, inanmışam. Atamı soruşmuşam, deyiblər itkin düşüb, inanmışam. Atalı körpələrə həsəd aparmışam. Həmişə atamı axtarmışam. Mənə elə gəlirdi ki, mənim atam Babəkə bənzəyən bir qəhrəmandır. O, haradasa düşmənlərimizlə vuruşur. Bir gün o gələcək, qollarımızdakı zəncirləri qıracaq, bizi azad edəcək. İndi məlum olur ki, mənim atam bizə azadlıq yox, əsarət gətirənmiş” (124, 283). Çılğın obrazının xarakteri sanki bu surətin adında da öz təcəssümünü tapırdı. Xalq artisti Məleykə Əsədovanın təqdimatında Çılğın ruhunda düzlük, halallıq, ülvilik, əyilməzlik xüsusiyyətlərini daşıyan bir xalq qızıdır. Çılğın - M.Əsədova “Biz nə bədbəxt nəslin övladlarıyıq, iki qardaş bir-birinə düşmən, biri satqın, biri sadiq, sadiq qardaşdan olan övlad satqın, satqın 108 qardaşdan olan övlad sadiq, məhbus” deyərək tamaşaçını dərindən düşündürür, tamaşaçıların gözləri qarşısında sanki iki aləm açırdı. Tamaşanın əsas qayəsi bu sözlərin işığında aydın görünür. İki dünya, iki övlad, iki gənc və iki dünyagörüşü arasında olan fərqlər aktrisanın məharətli ifasında daha da parlaq nəzərə çarpır. Əməllərindən qürur duyan gənc qızın həyat haqqında yetkin təsəvvürləri tamaşaçını riqqətə gətirir, gözətçinin: “Bəs nə zaman həyat həyat olur?” sualına onun: “öz həyatından keçməyə hazır olduğun zaman” cavabı tamaşaçıya əsil həyat fəlsəfəsi öyrədirdi. Çılğının ölümü tamaşaçını həyəcanlandırmaqla, əməllərinin qələbə çalması, eyni zamanda ona nikbin ruh aşılayırdı. Bəxtiyar Vahabzadə dramaturgiyası üçün ənənəvi olan “ikinci səs” rolunda “Dar ağacı” pyesində Babəkin teyfi çıxış edirdi. Azərbaycanın azadlığı naminə rəşadət və şücaətlə çarpışan Babək dünyasını dəyişsə də, qeyb olmur. O, Aqşini hər addımda təqib edir, onun hərəkətlərinin ittihamçısına çevrilirdi. Babəkin teyfi Aqşinin yatmış vicdanını oyatmaqla, həm əqidə, həm də məntiqlə onu məğlub edirdi. Onun ruhu ölkə üzərində gəzir, xüsusən xəyanətkar padşahın - Aqşinin azğınlıqlarını acı qəhqəhələrlə, nifrətlə müşayiət edirdi. O, Aqşini öz əqidəsindən dönməyə, xalqın hörmətini qazanmaq üçün yalanlardan əl çəkməyə çağırırdı: “Babək: - Sən öz işini görüb qutardın. Artıq o qol Xəlifəyə lazım deyil, indi ona ayrı qol lazımdır. Dünənki qəhrəman Aqşin bu gün İbn Zeyd kimi əqidəsiz pulgir ilə alverə girir. Amma belə alverlərin ömrü çox gödək olur. Sən burada da uduzmusan. Sən qızını eşit. Yalanlardan əl çək. Ya yalanlar üzərində qurulan bu taxt-tac, ya da həqiqət” (129, 48). Əli Nurun ifasında Babək qəhrəman, yenilməz, vətəni üçün ölümə gedən mübariz bir el oğlu, əqidə fədaisi idi. Babəkin hıçqırtıları ilə bitən tamaşadan alınan qənaət bu idi ki, tarix xəyanətlərlə müşaiyət olunsa da, bu, heç zaman bağışlanmır. Hadisələrin fonunda Babəkin teyfinin tamaşaya müdaxiləsi əsərin ideya və məzmununun düzgün qavranılmasına hesablanmışdı. Eyni bir vətənin azadlığına və müqəddəratına münasibətdə iki qan qardaşının taleyi eyni bir finalda - dar ağacına gətirib çıxarırdı. Xalqın, müqəddəs ocağın naminə canından keçib, Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|