Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
90 Pərdə açılan kimi səhnənin ümumi tərtibatı Göytürk çadırlarının içini xatırladırdı. Çadırların arxa tərəfi qalxdıqda meydan, meşəlik və qayalıq mənzərəsi görünürdü. İki çadırın ucları arasında iri bir ekran var idi. Ekranda slayd vasitəsilə Göytürklərin Juan-juanları qovması təsvir olunurdu. Qələbəni əks etdirən musiqi sədaları altında tamaşa başlayırdı. Tamaşanın quruluşçu rejissoru, əməkdar incəsənət xadimi Ağakişi Kazımovun işi yalnız rejissorluq qabiliyyətinə, nikbin əhval-ruhiyyəli, monumental, tarixi qəhrəmanlıq tamaşası yaratmaq bacarığına görə deyil, həm də məhz xeyrin şərə nisbətən çox güclü olduğunu göstərmək iqtidarına görə müsbət qiymətləndirildi. Ümumi ictimai rəyə görə, o, tamaşa yaradıcıları ilə əlbir yaradıcılıq səyi nəticəsində müəllif fikrini tamaşaçıya dəqiq və aydın çatdırmağa nail oldu. Tamaşanın quruluşçu rəssamı İsmayıl Əsədoğlu və bəstəkar Cavanşir Quliyev tarixi-ictimai faciənin sənət dili ilə açılması üçün bütün imkan və istedadlarından yetərincə istifadə etmişdilər. Heydər Əliyev tamaşadan razı qaldığını bildirərək demişdi: “Sizin hamınız öz rolunuzu o qədər gözəl ifa etdiniz ki, birinizi o birinizdən seçə bilmərəm. Hamınız çox gözəl ifa etdiniz. Hər biriniz öz ifanızla çox gözəl təsir bağışladınız. Xüsusən əsərin mənasını, məzmununu çatdırdınız. Ona görə mən sizi təbrik edirəm. Bu əsəri gözəl yaratdığınıza görə sizi yüksək qiymətləndirirəm” (86). Heydər Əliyev həmçinin qeyd etmişdi ki, “Bu əsərin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, burada hansı rolun baş rol olduğunu demək çətindir” (86). Ustad teatrşünas kimi söylənilən bu fikrin məna və mahiyyəti olduqca dərindir. Əslində, burada söhbət həm əsərin, həm tamaşanın dramaturji quruluşundan, həm də ansambl bütövlüyündən gedirdi. Obrazlar bədii materialla taraz yüklənmiş, həm də tamaşada mükəmməl ansambl vasitəsilə əsas məqsədin “Türkün gücü onun birliyindədir” - fikrinin həyata keçməsinə xidmət edirdi. Rejissor quruluşunda təqdirəlayiq cəhətlərdən biri də tamaşanın klassik üslubda qurulması idi. Ağac öz kökləri üstə dayanıb, qol-budağı isə ətrafa şaxələnmişdi. Yəni əsərdəki 91 hadisələr tarixi qatda saxlanılır, VI-VII əsrlərdəki Göytürk özülü üzərində baş verənlər bu gün də müasirlik ruhunu qoruyub- saxlayırdı. Əsərin böyük müvəffəqiyyətlə keçən ilk tamaşasını ictimaiyyətlə yanaşı, teatr tənqidi də yüksək qiymətləndirmişdi. İnqilab Kərimov, Hüseyn Abbaszadə, Şahmar Əkbərzadə, Fəridə Səfiyeva tamaşaya öz müsbət münasibətlərini bildirmişdilər İnqilab Kərimov “Panorama” qəzetində dərc olunan məqaləsində yazırdı: “Rejissor tamaşanın bu günlə daha yaxşı səsləşməsi üçün əsərin konfliktini, kompozisiyasını və ana xəttini əsas hadisələr xətti ilə bağlı şəkildə açmaqla, obrazların bir-birinə olan münasibətlərini müəyyən edən məqamları aydın göstərməyə çalışmışdır. Quruluşçu rejissor bədii tərtibatdan da, musiqidən də yerli-yerində istifadə etmişdir” (59). Tənqidçi öz məqaləsində tamaşanın pozitiv cəhətlərini göstərməklə yanaşı, öz iradlarını da qeyd etmişdi: “Əvvəla tamaşanın ümumi səhnə mədəniyyətinə irad tutmaq olar. (Hətta bir də görürsən ki, Qara Xaqanın hüzurunda duran sərkərdə əlini belinə vurub).İfaçıların danışıq və tələffüzündə tamaşaçını razı salmayan hallar nəzərə çarpır. Bəzi aktyorlar öz xarici görkəminə, müəyyən səhnə təcrübəsinə arxayın olub, yersiz ədalara, məşrut hərəkətlərə, patetikaya uyur” (58). Fəridə Səfiyeva isə tamaşadan razı qaldığını bildirirdi: “Haradan gəlib, haraya getdiyini bilməyən, yaddaşını itirən, dünənini unudan bir xalqın sabahı yoxdur. Və nə yaxşı ki, müəllifin bu qənaəti tamaşanı hazırlayanların və ifa edənlərin ümumi qənaətinə, vahid ideyasına çevrilə bilmişdir. Səhnədəki bütün aktyorların oyunu bu fikri çatdırmağa, bu qənaəti möhkəmlətməyə xidmət edir” (113). Tamaşanın müvəffəqiyyətli alınmasında aktyor ansamblının əməyi qeyd olunmalıdır. Əlabbas Qədirovun (Qara Xaqan), Ramiz Məlikovun (Dulu Xaqan), Nurəddin Mehdixanlının (Gur Şad), Laləzar Mustafabəylinin (İçgen Xatun), Məleykə Əsədovanın (Selcan),Zemfira Nərimanovanın (Banu Çiçək), Sənubər İsgəndər- 92 “Özümüzü kəsən qılınc” Qara Xaqan – Əlabbas Qədirov İçgen Xatun – Laləzar Mustafabəyli “Özümüzü kəsən qılınc” Qara Xaqan – Əlabbas Qədirov Selcan – Məleykə Əsədova 93 “Özümüzü kəsən qılınc” İçgen Xatun – Laləzar Mustafabəyli Siyan Şi – Sənubər İsgəndərli 94 “Özümüzü kəsən qılınc” Gur Şad – Nurəddin Mehdixanlı Selcan – Məleykə Əsədova 95 ovanın (Siyan Şi), Rafiq Əzimovun (Mubi Tərxan), Məcnun Hacıbəyovun (Salur xan), Rəsul Həsənzadənin (İltəriş), Aslan Şirinovun (Şeytan), Mətanət Atakişiyevanın (Mələk) -dolğun səhnə surətləri aktyorların böyük yaradıcılıq zəhmətinin, yeni sənət axtarışlarının gözəl nümunəsi idi. Əsərin əsas qəhrəmanlarından olan Qara Xaqan rolunu Əlabbas Qədirov oynayırdı. Uzun illərin səhnə təcrübəsi aktyora bu ağır və təzadlı obrazı dolğun yaratmağa kömək edirdi. Qara Xaqan qardaşı Çulo Xaqanın səhvini təkrarlayır. Öz ərini zəhərləyən məkrli İçgen Xatunu özünə arvad etməklə bütün məğlubiyyətlərin və bədbəxtliklərin əsasını qoyur. Qara Xaqan obrazı bütün hadisələrin, vəziyyətlərin keçid nöqtəsində dayanır, bütün obrazlar arasında gedən konfliktdə iştirak edirdi. Xaqan olduqdan sonra o, nəinki ölkənin vəziyyəti, xalqın güzəranı ilə maraqlanmır, əksinə, xaqanlığa vəliəhd olan iki qardaş arasında intriqa yaratmağa və bu yolla onları aradan götürməyə çalışır. Xaqan taxtını əlində saxlamaqdan ötrü, hətta doğma qızının ölümünə, onun ailəsinin dağılmasına, öz körpə nəvəsinin yetim qalmasına bais olur. Qardaşı Çulu Xaqanın vaxtilə əliəyrilik, dələduzluq üstündə işdən qovduğu Salur xanı yenidən ölkənin xəzinədarı təyin edir. Qaynı Yan Çunqu əzizləyərək, orduda yüksək rütbəyə çatdırmağa çalışır. Ə.Qədirov obrazı müstəqim şəkildə oynayır, bədii materiala əsaslanaraq təsvirə üstünlük verirdi. Hətta daxilində xeyirlə şərin timsalı kimi göstərilən Mələk və Şeytanla görüşdüyü anlarda da Ə.Qədirov obrazın müstəqilliyini saxlayırdı. Qardaşı oğlu, həm də kürəkəni Gur Şadla ilk söhbətlərində, qızı Selcanın onu ittiham etdiyi anlarda, Mubi Tərxanın onunla razılaşmadığı məqamlarda belə Ə.Qədirov Qara Xaqana hər vəchlə haqq qazandırmağa çalışırdı. Hadisələrə İçgen Xatunun gözü ilə baxan Qara Xaqan - Ə.Qədirov tamaşanın sonunda özünün səhv yolda olduğunu anlayır. O, başa düşür ki, bu günün tələsik və düşünülməmiş hərəkətləri üçün gələcək nəsillər qarşısında cavab verməli olacaq. Qara Xaqanın özünü qılıncla öldürməsi səhnəsi tamaşanın ideyasının açılmasına xidmət göstərirdi. Bu faciənin labüdlüyü məntiqi bir sualın cavabını Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|