Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
118 üçün, əlbəttə, müəllif və rejissor sözçülüyə qapılmamalı, Sultanla əlaqədar olan Ana, Müəllimə və Xalidə səhnələrini bir də işləməlidir” (37). Məşhur rus aktyoru M.Şepkin yazırdı: “Aktyor obrazı yaradarkən, özünü, öz şəxsiyyətini, özünün bütün xasiyyətlərini unudub, müəllifin ona verdiyi şəxsə çevrilməlidir” (158, 350). Bu sözləri “Vicdan” tamaşasındakı Qulam obrazının ifaçısı Sadıq Həsənzadənin (Həsənqara) oyununa münasibətdə söyləmək olar. Həmin kollektivdə əlli ildən artıq işləyən bu zəhmətkeş sənətkar səhnə sənətinə vurğunluğu, yaddaqalan obrazları ilə tamaşaçıların dərin məhəbbətini qazanmışdı. Qulam namuslu əməklə məşğul olmaq istməyən, gününü kefdə keçirən bir adamdır. Ona elə gəlir ki, həyatda hamı onun xeyirxahıdır. Odur ki, əlinə düşəni sağa-sola səpələyir, dostları ilə günlərini başa vurur. Lakin həyat onu bərkə-boşa saldıqda dost- tanışı sınaqdan keçirir və get-gedə ayılır, həyata daha ayıq baxır. Cəmiyyətin təsiri ilə tutduğu yolun düz olmadığını dərk edir, əsl xoşbəxtlik və səadətin əməkdə olduğu qərarına gəlir. Aktyor S.Həsənzadə Qulamın mürəkkəb xarakterini, onun daxili aləmini, tərəddüd və həyəcanlarını inandırıcı şəkildə tamaşaçılara çatdırırdı. Obrazın fikir narahatlığı, duyğuları ilə yaşayırdı. “Tamaşadakı Qulam obrazı xüsusilə daha müvəffəqiyyətli idi” (17, 100). Əsərin ən qüvvətli surəti olan Fəxrəddin müəllif və rejissor tərəfindən xalq mənafeyini qoruyan, cəmiyyətin tüfeyli ünsürlərinə qarşı barışmaz bir mübariz, həm də xeyirxah bir adam kimi təqdim edilmişdi. Namuslu xalq hakimi sevdiyi qıza güzəştə getməyərək, onun dövlət əmlakını mənimsəmiş qardaşını mühakimə edib, cəzalandırır. Fəxrəddin daxili sarsıntılar keçirir: bir yanda sevdiyi qızın əsassız tələbləri, o yandan da cinayətkar Qulama qarşı duran qanunlar! Tərəzinin hansı gözü ağır gəlir? Bu ziddiyyətləri aradan qaldırmaq üçün o, “qohumu dardan qurtarmaq lazımdır” deyən Sultan Zöhrabovun nəsihətlərinə deyil, ictimai mənafeyi müqəddəs tutan vicdanının səsinə qulaq asırdı. Xalidə bundan ötrü ondan üz döndərsə də, əsərin ikinci yarısında səhvlərini başa düşür, əzab çəkirdi. Aktyor Kərim Sultanov 119 Fəxrəddin obrazını həm zəif, həm də qüvvətli cəhətləri ilə birlikdə tamaşaçıya təqdim edirdi. Fəxrəddin - K.Sultanov böyük mətanətlə gənclik dostu Zöhrabovu və onun ailəsini cinayətlərdən qoruyur, ailəsinin dağılmasına mane olur. Fəxrəddinin Xalidəyə söylədiyi məsləhətlər bunu bir daha təsdiq edirdi: “Bəs sənin balan? Axı, istər-istəməz o körpə sizi bir nöqtədə birləşdirir. Siz artıq uşaq deyilsiniz, Xalidə, anasan. Analıq xatirinə hər şeyə dözməli və bacardığın qədər Sultana təsir etməlisən. Budur mənim sizə məsləhətim… Özünü ələ al, Xalidə. Axar suya iki dəfə düşmək olmaz. Tarixi geri qaytarmaq, yaşadığın günləri təkrar etmək mümkün deyil. Əzizim, sənə öz ailənlə bərabər xoşbəxtlik arzu edirəm” (124, 43). Kərim Sultanovun oynadığı Fəxrəddin obrazı öz təbii və real boyaları ilə müəllif və rejissorun, eləcə də aktyorun müvəffəqiyyəti idi. Tamaşada ən çox diqqəti cəlb edən Xalidə obrazını xalq artisti Rəmziyə Veysəlova oynayırdı. O, ilk gənclik səhvlərinin acılarını çəksə də, ruhdan düşməyən, həyatını və oğlunu xilas etmək əzmilə yaşayan səmimi bir ananın dolğun surətini yarada bilirdi. Muxtar Avşarovun ifasında Əşrəf obrazı xüsusi seçilir, aktyorun istedadını aşkara çıxarırdı. Kənddən şəhərə oxumağa gəlmiş gənc Əşrəf (M.Avşarov) ilk şəkildən başlayaraq sevilə- sevilə izlənirdi. Əşrəf həmkəndliləri olan Fəxrəddin və Sultan Zöhrabovla ilk görüşü zamanı çox sevinir. Lakin bu görüş Əşrəfdə Zöhrabova qarşı dərin nifrət, Fəxrəddinə qarşı sonsuz məhəbbət yaradır. Uşaqlığını kənddə keçirmiş, uzun müddət şəhərdən kəndə qayıtmayan və kənd haqqında köhnəlmiş təsəvvürə malik olan Zöhrabov Əşrəflə üzləşir, hətta, onu adam yerinə qoymur. Lakin o, tamaşaçıların gözü qarşısında mübahisəyə girdiyi orta təhsilli, fəqət zəngin dünyagörüşlü və düzgün mühakimə qabiliyyəti olan bu gəncə uduzur, onun dərin və məntiqli sözləri önündə aciz qalırdı. Qulam cəzasını çəkib qayıdır. Ali məktəbi bitirib müəllimlik edən və ondan boşanmış Şəlaləni təzədən özünə arvad etmək istəyir. Ancaq Şəlalənin Əşrəfi sevdiyini eşitdikdə yenidən cinayət törətmək fikrinə düşür. Qulam Əşrəfin qarasınca: - Arvadımla 120 mazaqlaşır, onları bir yerdə şirin-şirin söhbət eyləyən görmüşəm, - deyə şikayətlənir. Sultan Zöhrabov bu sözləri Qulama bir şikayət ərizəsi kimi yazdıraraq, institutun kollektivi içində Əşrəfi biabır etmək istəyir. Ancaq bu hiylə boşa çıxır. Çünki Şəlalə artıq Qulamdan boşanmışdır. M.Avşarov bütün məqamlarda səsi, mimikası, hərəkətləri ilə Əşrəf obrazının daxili aləmini, psixoloji vəziyyətini, xarakter bütövlüyünü açıb göstərməklə, tamaşanın ideya məzmununun açılmasına səy edirdi. “Vicdan” B.Vahabzadənin psixoloji dram janrında ilk təcrübəsidir. Əşrəfin Şəlaləyə pak sevgi münasibəti, Şəlalənin də onu sevməsi, Pakizənin Əşrəfə odlu məhəbbəti, amma dostluq naminə öz hisslərini boğub, nakam məhəbbətin acılarına qatlaşması müəllif tərəfindən yaxşı düşünülmüş, aktyorlar tərəfindən səmimi və inandırıcı boyalarla təcəssüm olunmuşdur. Şəlalə rolunda A.Ələsgərova uğurlu ifa nümayiş etdirir, obrazın səhnə təcəssümünü təbii canlandırırdı. Obrazın əqli və emosional keyfiyyətlərinə yiyələnən aktrisa onu tam reallığı ilə duyur və estetik cəhətdən də əsaslandırılmış güclü xarakter yaratmaq imkanı aşkarlayırdı. “Vicdan” pyesində tamaşaçı ilə kontakt yaratmaq üçün xalq təfəkküründən, atalar sözləri və aforizmlərdən geniş istifadə olunmuşdur. “Özü yıxılan ağlamaz”, “Tək əldən səs çıxmaz”, “Düşmən səni daşnan, sən düşməni aşnan”, “Daldan atılan daş topuğa dəyər”, “Qəpiyin qədrini bilməyən, manatın qədrini heç bilməz”, “Pul ki var əl çirkidir”, “Sənə güvəndiyim dağlar, sənə də qar yağar” kimi aforizmlər tamaşada bəzən ciddi, bəzən yumor şəklində, həm də yerli-yerində işlədilmişdir. Bəstəkar Şəfiqə Axundovanın tamaşaya yazdığı musiqi də tənqid tərəfindən təqdir olunmuşdu. Musiqi tamaşada yalnız müşayiətedici xarakter daşımırdı; əksinə hər bir obrazın daxili aləmini, psixoloji halını, niyyətini açan bir ifadə vasitəsi kimi nəzərə çarpırdı. Xüsusilə gənclərin sevgisini, hicran və ayrılığı əks etdirən mahnılar daha məlahətli səslənirdi. A.Şərifov “Vicdan” tamaşası haqqında çap olunan məqaləsində yazırdı: “Onun musiqisi əsərin əvvəlindən sonuna qədər cərəyan edən psixoloji vəziyyətlə, məhəbbət əhvalatları ilə, obrazların keçirdiyi sevinc və Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|