Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. BəĢəri ideyaları əks etdirən pyeslər Naxçıvan səhnəsində
124 3.2. BəĢəri ideyaları əks etdirən pyeslər Naxçıvan səhnəsində 1959-cu ildə M.F.Axundov adına Naxçıvan Dövlət Dram Teatrı (1964-cü ildən C.Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrı) B.Vahabzadənin “Ədalət” pyesini tamaşaya qoydu. “Ədalət” mənzum pyesini şair-dramaturq şifahi xalq ədəbiyyatından istifadə edərək, qələmə almışdı. Pyesdəki yığcamlıq, konflikt və xarakterlərin inandırıcılığı tamaşanın da uğurunu şərtləndirmişdi . Əsərdəki hadisələr həyati problemlərə toxunurdu, süjet xətti aydın idi. Obrazların hər biri öz xarakter cizgiləri, səciyyəvi xüsusiyyətləri ilə seçilirdilər: dil sadə və səlis idi. Məşhur Fransız yazıçısı və nəzəriyyəçisi Bualo (1636-1711) deyib ki, “Qələmə aldığın əhvalatı həmişə incə və qəşəng bir sadəlikdə nağıl etməyə çalış. Elə et ki, bəzəksiz, düzəksiz xoşa gələsən” (19, 31). Rus dramaturqu Konstantin Andreyev Trenyova (1876-1945) görə: “Əgər məndən soruşsalar ki, dramda ən başlıca və əsas nədir? Cavab verərəm - dil. Dil dram əsərinin başlıca spesifik silahıdır. Onun gücü də, zəifliyi də dildədir” (157, 6). “Ədalət” pyesinin dili şairanəliyi də xeyli dərəcədə onun müvəffəqiyyətini təmin edirdi. Əsərin süjeti belədir ki, Səlim şah ölkənin taleyini vəzirinə tarşıraraq eyşi-işrətə qurşanır. Xalqın yaxın dostu dəmirçi İmranın qətlinə fərman verir; amma keçirdiyi mənasız günlər, rəzil əməllər onu getdikcə bezdirir. Bir gün naxırçı qızı Göyərçini zorla şahın otağına gətirirlər. O, şaha maraqlı bir nağıl danışır və onu zülümdən əl çəkməyə çağırır. Göyərçinin cəsarətlə söylədiyi müdrik nağıllar şaha təsir edir və onu yuxudan ayıldır. Səlim şah hakimiyyətdən əl çəkib adını Ədalət qoyur, dəmirçilik edib İmranın işini davam etdirir. Tamaşanın quruluşunu Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının rejissoru Nəsir Sadıqzadə vermişdi. Rejissor tutarlı estetik ifadə vasitələrindən bacarıqla istifadə edərək, pyesin ideya-məqsədini dəqiqliklə açmışdı. Tamaşada bütün rəzilliklər, eybəcərliklər ifşa hədəfinə çevrildiyi kimi, bu eybəcərlikləri doğuran səbəblər də aşkarlanırdı. N.Sadıqzadə aktyorlarla gərgin yaradıcılıq işi 125 apararaq, tamaşanın müvəffəqiyyətli alınmasına nail olmuşdu. “Rejissor əsərdəki xalq gücünün, el iradəsinin qələbəsini aydın və təsirli bir şəkildə tamaşaçılara çatdırırdı. “Ədalət” tamaşasında ədalətin təntənəsi ideyası sona qədər dəqiqliklə həll edilmişdir. Quruluşçu rejissor Nəsir Sadıqzadə reallıqla nağıl estetikasını sintez uyarlığında vermişdir” (102, 185). İlk tamaşası 1959-cu il aprelin 25-də olan “Ədalət”in səhnə təcəssümünə maraqlı aktyor ansamblı cəlb olunmuşdu. Aktyorlar İ.Musayev (Səlim şah - Ədalət), Z.Həmzəyeva (Göyərçin), Ə.Haqverdiyev (Vəzir), F.Əlixanova (Aytən), S.Mövləvin (Müşavir), Ə.Məmmədov (Bəlinas), E.Mehdiyev (Xanəndə), A.Şahsuvarov (Baş sərkərdə), Y.Haqverdiyev (Bilici qoca), R.İsfəndiyarlı (Birinci kəndli), H.Mehdiyev (İkinci kəndli), S.Əliyeva və R.Məmmədova (rəqqasələr), A.Xəlilov, M.Ələkbərov və İ.Bənənyarlı (əsgərlər) müəllif fikrini aydın və bacarıqla tamaşaçılara çatdırırdılar. Möhkəm ansambla malik olan bu tamaşada hər bir aktyor öz rolu üzərində çox ciddi işləyərək, düzgün səhnə şərhinə nail olmuşdu. Obrazların fərdi və tipik xüsusiyyətləri həm rejissor, həm də aktyorlar tərəfindən bütövlükdə düzgün və inandırıcı mizanlarla müəyyənləşmişdi. K.Stanislavskinin “Artist üçün əsas şərt hansı rolda çıxış eməyi deyil, həmin rolu necə oynamasıdır” (151, 35), yəni rolun böyüyü kiçiyi yoxdur, aktyorun böyüyü kiçiyi var - kəlamı bu tamaşada da əsas götürülmüşdü. Yazıçı Hüseyn İbrahimov “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində çap olunan məqaləsində bu barədə belə deyir: “Tamaşada aktyorların oyununda müvəffəqiyyətli cəhətləri çoxdur. Hiss olunur ki, hər bir ifaçı öz roluna uyğun həyati detallar tapmış və tamaşanın əsas ideyasını təbii səhnə vasitələri ilə açmağa nail olmuşdur” (47). Əməkdar artist İsa Musayev Səlim Şah - Ədalət rolunu tamaşanın əvvəlində zülümkar, mənəviyyatı puç olan, sonda isə öz bəd əməllərindən uzaqlaşaraq əlinin zəhməti ilə yaşayan bir obraz kimi təqdim etmişdi. Səlim şah (İ.Musayev) hakimiyyətdən əl çəkdikdən sonra hakimiyyəti əlinə almış vəzirə qarşı mübarizə aparan Aytənin ordusu üçün silah hazırlayır, başına dəstə toplayıb ona köməyə gedirdi. Xalq öz xilaskarı dəmirçi Ədaləti 126 alqışlayırdı. Naxırçı qızı Göyərçin Ədaləti sevib onunla birləşirdi. Tamaşa xalqın qələbədən doğan şənliyi ilə bitirdi. Müşavir (S.Mövləvin) xalqın fikrini ifadə edərək deyirdi: Ədalət, el səni doğdu yenidən, Sənə son sözümü söyləyirəm mən: O Səlim şahlığın qoy unudulsun, İşin də adın tək Ədalət olsun. Əsərin əsas obrazlarından biri də Göyərçindir. O zaman Naxçıvan MSSR əməkdar artisti (sonra Azərbaycanın xalq artisti) Zəroş Həmzəyeva bu gözəl, ağıllı, ismətli kəndli qızının obrazını bacarıqla yaratmışdı. O, sarayda şaha nağıl söylədiyi səhnədə xüsusilə canlı və təsirliydi. Əməkdar artist Ə.Haqverdiyev vəzir rolunda müvəffəqiyyətlə çıxış etmiş, sarayda şahın hər əmrinə müntəzir, zahirən sədaqətli görünən vəzirin vəhşi təbiətini, onun hakimiyyət uğrunda hər cür riyakarlığa əl atdığını bacarıqla ifşa etmişdi. Tamaşaya rəssam Məmməd Qasımov əsərin bəhs açdığı tarixi keçmişə uyğun maraqlı tərtibat vermişdi. Həvəskar bəstəkar Məmməd Məmmədovun tamaşaya yazdığı musiqi də dəyərliydi. Musiqi tamaşada yalnız müşayiətedici xarakter daşımırdı: hər bir tipin daxili aləminə, psixoloji halına uyğun musiqi parçaları bəstələnmişdi. Xalqımızın arzu və istəklərini, adət-ənənələrini özündə əks etdirən bu tamaşada xalq incilərinin dərin məzmunu və xeyirxah fikirlər gənclərin tərbiyəsində ibrətamiz rol oynayırdı. B.Vahabzadənin C.Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrında tamaşaya qoyulan digər pyesi “Yağışdan sonra”dır. Azərbaycan Dövlət Dram Teatrından az sonra pyes burda da səhnə həllini tapdı. İlk tamaşası 1972-ci il dekabrın 27- də göstərilən “Yağışdan sonra” pyesinin də quruluşunu rejissor Nəsir Sadıqzadə vermişdi. İstedadlı rejissor əsərin əsas qayəsini, hadisələrin daxili məntiqini dərindən duymuş, bədii-estetik ruhuna müvafiq tamaşanın obrazlı təbiətini yaratmağa nail olmuşdu. Pyesin ana xəttində yüksək duyğuların təcəssümü dayanmış, sevgidə də, ictimai işdə də, şəxsi məişətdə də vicdanın gur səsi səhnədən qabarıq görünə, eşidilə bilmişdi. Sənətşünaslıq doktoru, Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|