Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.4. Təkrarlanan tarixin müasir bədii yozumu
109 ölümü üstün tutan, tutduğu yoldan dönməyən Babək ölməzdir. Onun ölümü mənəvi ölüm deyil, fiziki ölümdür, onun ideallarını yaşadan bir ölümdür. Babək ruhu xalqın qoluna qüvvət, azadlıq mübarizəsinə təpər verir. Əli Nurun təqdimatında tamaşaçının tarix və ədəbiyyat kitablarından tanıdığı Babək səhnədə möhtəşəmliyi ilə canlanırdı. Aktyorun məğrur duruşu, səs tembri, baxışları Azərbaycanın qəhrəman oğluna sahnədə əsl abidə idi. Babəkin oğlu Sabutay rolunu əməkdar artist İlham Əsgərov (və əməkdar artist Nurəddin Mehdixanlı) oynayırdı. Böyüdüyü mühit, aldığı tərbiyə Sabutayın dünyagörüşünə öz təsirini göstərmişdi. Ancaq üçüncü şəkildə Xürrəmabadda Altayla, Çılğınla, Ağsaqqalla rastlaşandan sonra Sabutay aldandığını başa düşür: “İçimdəki o səs heç demə atamın səsi imiş. O mənə, mənim qəddarlığıma gülür, məni başqa bir dünyaya çağırırdı… O səsi boğmağa çalışırdım… Lakin İbn Zeyd “ərəblərdən vergi almamalısan” - dediyi zaman içimdəki həqiqət səsini boğmağa mane oldu… Tərəddüd başlandı. Sənin fərmanını alanda həqiqətin səsinə inandım… İnandım ki, biz aldanmışıq” (129, 30). İlham Əsgərov obrazda qəflətən yaranan dəyişikliyi, psixologiya və əhval-ruhiyyəsindəki çevrilişləri inandırıcılıqla tamaşaçıya çatdırırdı. Aqşinin ciddi səylərinə rəğmən, Sabutay atasının yolunu “insanı qəhrəmanlıq səviyyəsinə ucaldan əqidə” adlandırır. O, əmindir ki, atası Babək “əsl qəhrəman kimi savaşmış, qəhrəman kimi də ölmüşdür”. Aqşinin vəziri İbn Tahir öz hökmdarından qat-qat hiyləgər olub, siyasət xətrinə Ağsaqqalı qəbul edir, onu dinləməyi, xalqla saray arasında əlaqə yaratmağı lazım bilirsə də, əslində xilafətin casusudur. Gündə bir din, Vətən dəyişən İbn Tahir obrazının səhnə rəsmində Rafiq Əzimovun seçdiyi rənglər əqidəsiz bir insan ölçüsünə uyğun gəlirdi. Əvvəl atəşpərəst, sonra xaçpərəst, musəvi, indi də müsəlman olan bu fərarinin xarici görkəmi dəyişdikcə daxilindəki eybəcərliklər də bir-bir açılır, üzə çıxırdı. “Dar ağacı” tamaşasında iştirak edən digər istedadlı aktyorların – Hacı İsmayılovun və Valeh Kərimovun (İbn Zeyd), Elxan Ağahüseynoğlunun (İbn Süheyl), Kazım Həsənquliyevin (Altay), Məcnun Hacıbəyovun (Ağsaqqal), Samir Qulamovun 110 (Gözətçi) da hadisələrin gərgin dramatik inkişafında və təbii həllində əməyi az olmamışdı. Tənqid tamaşadakı aktyor ifasından razı qaldığını bildirərək yazırdı: “Aqşin - Kamal Xudaverdiyev, Ana - Zərnigar Ağakişiyeva, Çılğın - Məleykə Əsədova, insafən bütün aktyorlar öz rollarında elə sərrast, coşqun, xəyanət və sədaqət müstəvisində gerçəklik nümayiş etdirirlər ki, zaldakıları da bu ovqat çulğalayır” (30). Təbii ki, tamaşada xurda qüsurlar da nəzərə çarpırdı. Firuz Mustafa “Mədəniyyət” qəzetində çap olunan məqaləsində yazır: “Tamaşada hələ cilalanmamış bəzi ştrixlər də yox deyildir. Mənə elə gəlir ki, ayrı-ayrı personajların dialoqları arasında (məsələn, Aqşin - K.Xudaverdiyev və İbn Tahir - Rafiq Əzimov) pauza uzundur. Aqşinin son monoloqunda millət istilahına istinad edilir, halbuki, millət anlayışı daha sonrakı dövrün - kaptalizmin məhsuludur” (39). Azərbaycan tarixinin geniş mənzərəsini əks etdirən “Dar ağacı” tamaşası illərin sınağından çıxan bir həqiqəti tamaşaçıya çatdırdı. Həmin həqiqətə görə millətdən ayrı düşən, onun taleyinə biganə olanları sonda dar ağacı gözləyir. Bu tarixi tamaşanın müasirliyi həm də yaşadığımız dövrdə respublikada xalq və hakimiyyət probleminin aktuallaşması ilə əlaqəlidir. AMEA-nın müxbir üzvü, professor İnqilab Kərimovun göstərdiyi kimi: “baş verən böyük hadisələr fonunda milli teatr sənətimiz də öz mövqeyini müəyyənləşdirmək və təsir qüvvəsini artırmaq qeydinə qalaraq, belə bir aktual tamaşa yaratmışdı” (60). “Dar ağacı” tamaşasının qayəsi Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığının həmişə həqiqətə, mənəvi saflığa çağıran ümum- ideya platformasından ayrı olmayıb, ədibin yeni sənət axtarışlarını səciyyələndirirdi. Heç təsadüfi deyil ki, tamaşa B.Vahabzadənin lentə yazılan sözləri ilə başlayır, hadisələr cərəyan etdikcə bu qayə, məqsəd, ideya daha da dolğunlaşır, Aqşinin edamı səhnəsində apogeyinə çatırdı: Yer üzərində ədalətə, yaxşılığa, insana xidmət etməyən nə varsa, cəzasına çatmalıdır. Tamaşa xalqa arxa çevirənlərin son məqamda məhşər ayağına, “dar ağacı” altına gələcəyinə tam əminlik yaradırdı. 111 “Dar ağacı” tamaşası tarixi ehtiva etməklə, müasirliyə xidmət edən monumental bir əsər olaraq milli Azərbaycan səhnəsində layiqli yerini tutmuşdur. 2.4. Təkrarlanan tarixin müasir bədii yozumu B.Vahabzadənin tarix və müasirliyi sintez etməyə çalışdığı pyeslərindən biri də “Atamın kitabı”dır. Amma burda dramaturq maraqlı bir yolla gedir. “Allah səni rəhmət eləsin, Mirzə Cəlil!” epiqrafı ilə açılan əsərin ideya-bədii karkası, dramaturji strukturu Cəlil Məmmədquluzadənin məşhur “Anamın kitabı” pyesindən götürülmüş, mövzusu müasirlikdən alınmışdır. Bununla müəllif tarix və müasirliyin bilavasitə həyatda da səsləşdiyini vurğulamış, sanki tarixin təkrarlandığını ibrət olaraq müasirlərinin nəzərinə çatdırmağa çalışmışdır. Pyesdə bizim günlərdə öz siyasi əqidəsinə görə bir araya gələ bilməyən, atalarının onlara vəsiyyət etdiyi kitabın qanunlarına tabe olmayan qardaşların “qəhrəmanlığından” söhbət açılır. 1999-cu ildə qələmə alınmış əsər ictimai-siyasi həyatımızdakı kataklizmlərin əks-sədası olaraq meydana gəlmişdi. B.Vahabzadənin digər səhnə əsərləri kimi bu pyes də diqqətdən kənarda qalmadı. 2000-ci il oktyabrın 6-da Azərbaycan Dövlət Gənclər Teatrı “Atamın kitabı” pyesinin ilk tamaşasını ictimaiyyətə təqdim etdi. Əsərin quruluşunu teatrın bədii rəhbəri, Əməkdar İncəsənət Xadimi, rejissor Hüseynağa Atakişiyev vermiş, musiqisini bəstəkar, xalq artisti Xəyyam Mirzəzadə yazmış, səhnə tərtibatını rəssam, Dövlət mükafatı lauereatı Nazim Bəykişiyev hazırlamışdı. Əsas rollarda Dövlət Gənclər Teatrının aktyorlarından Elşən Çarhanlı, İntiqam Soltan, Sərvər Əliyev, Rəzzaq Məmmədov, Nəsibə Eldarova, Lalə Kazımova, Elşən Hacıbabayev və b. çıxış edirdilər. Lakin maraqlıdır ki, ideya və məzmunu aktual olan bu əsər ciddi reaksiya doğurmadı, dövri mətbuatda tamaşa haqqında bircə məqalə, ya resenziya belə çap olunmadı. Tanınmış tetarşünas və tənqidçilərdən heç biri tamaşaya öz münasibətini bildirmədi; tamaşanın uğur və nöqsanlarından bəhs açılmadı. Bunu bir yandan tamaşanın daha böyük uğurları olan dramaturq və rejissorun sıravi bir işi kimi qarşılanması ilə bağlamaq olarsa, digər tərəfdən ictimai- Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|