Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
139 NƏTĠCƏ 1960-cı illər Azərbaycan teatrının tarixinə yeni, müasirlik axtarışları mərhələsi kimi daxil olmuşdur. Teatrın və bədii fikrin bu inkişaf mərhələsində lirik-psixoloji dramın ön plana keçməsi qanunauyğun və məntiqi bir hadisə olub, cəmiyyət həyatında dərin silkinmədən, stalinizmin və totalitarizmin kəskin ifşasından sonra yeni əxlaq normalarının bərqərar olması, həm məişətin, həm də ictimai həyatın bütün sahələrində mənəvi-əxlaqi problemlərin aktuallıq kəsb etməsi, fərdi insan taleyinə marağın artması ilə bilavasitə bağlı idi. Teatrın yeniləşməsində görkəmli səhnə xadimləri, qabaqcıl teatr ideyaları ilə yaşayan rejissorlar, aktyorlarla yanaşı, Azərbaycan dramaturqlarının da böyük rolu vardı. 1960-cı illərin əvvəllərində bir sıra qəti islahatlar keçirmiş Azərbaycan teatrı habelə səhnəni yeni repertuarla zənginləşdirən müasir dramaturgiyaya böyük ehtiyac hiss edirdi. Lirik-psixoloji təmayülün teatrda yer almasında bir çox digər dramaturqlarla yanaşı, şair-dramaturq B.Vahabzadənin də məxsusi rolu olmuşdur. Onun yüksək mənəvi-əxlaqi problemlər qaldıran dramaturgiyasının milli teatrın inkişafında əvəzsiz payı var. Ümumən lirik-psixoloji üsluba xas iç konfliktlərini insan fərdində qabartmaqla bahəm, B.Vahabzadə bu konfliktləri yüksək ictimai qayə, əqidə, amalla, təmiz əxlaqi pafos, fəlsəfi mövqe və çalarlarla zənginləşdirərək təkrarsız üslubunu yaratmışdır. Bütövlükdə şairin dramaturgiyası ümumi yaradıcılığından, XX əsr Azərbaycan şeirində ayrıca bir zirvə təşkil edən yüksək ideallar poeziyasından ayrı olmayıb, yaradıcılığının mühüm hissəsini təşkil edir. B.Vahabzadənin bütün yaradıcılığı boyu yazdığı pyesləri iki qismə ayrılır. “İkinci səs”, “Yağışdan sonra”, “Yollara iz düşür”, “Hara gedir bu dünya?”, “Cəzasız günah”, “Rəqabət” və s. kimi müasir mövzulu lirik-psixoloji dramları və “Fəryad”, “Özümüzü kəsən qılınc”, “Dar ağacı” kimi tarixi dram əsərləri. Dramaturq lirik- psixoloji üslubda yazılmış pyeslərində müasirlərimizin mənəvi aləminə işıq salmaq yolu ilə müasir insanın təbiətinin dərinliyinə nüfuz etməyə, onun xarakterindəki psixoloji dəyişmələri, ziddiyyətləri göstərməyə nail olur, bunu lirik münasibətlər 140 kontekstində təqdim edir. Tarixi mövzulu əsərlərində isə Azərbaycan xalqının tarixinin qədim dövrlərdən bəri müxtəlif mərhələlərində baş vermiş hadisələr fonunda böyük şəxsiyyətlərin parlaq simaları öz əksini tapmış, bugünlü mövqedən dəyərləndirilmişdir. Beləliklə, Bəxtiyar Vahabzadə pyeslərinin səhnə təcəssümünü, onların Bakıda və ölkəmizin müxtəlif rayonlarında qoyulmuş tamaşalarını tədqiqata cəlb edib aşağıdakı qənaətlərə gəlirik Qənaətlər: 1. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə bir dramaturq kimi də özünü təsdiq etmişdir. Onun müasir mövzularda qələmə aldığı “İkinci səs”, “Yağışdan sonra”, “Yollara iz düşür”, “Hara gedir bu dünya?”, “Cəzasız günah”, “Rəqabət” kimi lirik-psixoloji pyesləri günün aktual problemlərindən, müasirlərimizin daxili dünyasından, daim təzələnən həyat və insan münasibətlərindən söz açmaqla gerçəkliyin ən müxtəlif tərəflərinə diqqət cəlb etmiş, layiqli səhnə təcəssümü taparaq, yarım əsrə yaxın bir müddətdə Azərbaycan səhnəsindən düşməmişdir. 2. B.Vahabzadənin böyük səhnəyə yol açan ilk əsəri “İkinci səs” pyesidir (1969). Lirik-psixoloji üslubda qələmə alınmış pyes realist-psixoloji teatrın tələblərinə tam cavab verməklə uğur qazanmış, milli teatrın repertuarını zənginləşdirmişdir. İdeya-bədii kamilliyi və müasirliyi pyesin bugünəcən bir neçə dəfə səhnə təcəssümünə və teletamaşasının yaranmasına səbəb olmuşdur. Əsərə məşhur rejissorlarımızdan Əşrəf Quliyev, Lütfi Məmmədbəyov və Ağakişi Kazımov səhnə həlli vermişlər. 3. Şair-dramaturqun “Yağışdan sonra” pyesində (1971) insan mənəviyyatının ekologiyası, “Yollara iz düşür” pyesində (1977) isə vətəndaşlıq mövqeyi mövzusu daha qabarıqdır. “Yağışdan sonra” novator rejissor Tofiq Kazımovun təfsirində həm də köhnəliyə, daşlaşmış ehkamlara, aşınmış əxlaq və pis adət- ənənələrə qarşı yenilikçi bir tamaşa kimi səslənir, insan mənəviyyatı yolunda əsil mübarizəyə çevrilir. Rejissor Əşrəf Quliyevin təqdimində “Yollara iz düşür” tamaşası yaradıcı insanın xudbinlik və ehkamçılıq üzərində qələbəsini təcəssüm etdirir; 141 4. “Hara gedir bu dünya?” (1991), “Cəzasız günah” (2000), “Rəqabət” pyesləri (2003) müstəqillik əldə etdikdən sonra milli cəmiyyətdə cərəyan edən mənəvi proseslərdən, milli insanın üzləşdiyi gerçək təzadlardan söz açır. Birinci iki pyesin səhnə həlli rejissor Bəhram Osmanova, sonuncunun təfsiri Ağakişi Kazımova məxsusdur; 5. B.Vahabzadə dramaturgiyaya poeziyadan gəlsə də lirik- psixoloji pyeslərinin hamısını nəsrlə yazmışdır; 6. B.Vahabzadənin lirik-psixoloji pyesləri öz fəlsəfi dərinliyi, ictimai-sosial yönü və kəskin publisistikası ilə diqqəti cəlb edir. Mürəkkəb ictimai-siyasi şəraitdə səhnəyə gəlməsinə baxmayaraq, bu tamaşalar zaman-insan-cəmiyyət barədə şair- dramaturqun düşüncə və mövqeyini əks etdirə bilir; 7. B.Vahabzadənin müasir mövzulu, lirik-psixoloji pyesləri ədəbiyyatımızı zənginləşdirdiyi kimi, səhnəyə qoyularaq geniş tamaşaçı rəğbəti də qazanmış, bir neçə aktyor nəsli və teatr xadimlərinin yetişməsinə rəvac verməklə Azərbaycan teatr sənətinin inkişafında, həmçinin, müasir Azərbaycan tamaşaçısının zövqünün formalaşmasında böyük rol oynamışdır; 8. Bəxtiyar Vahabzadə yalnız müasir mövzulu lirik-psixoloji pyeslər müəllifi olmayıb, eyni zamanda tarixi dramlar da qələmə almışdır. Onun tarixi dramlarının qəhrəmanları da, lirik-psixoloji pyeslərində olduğu kimi, öz hərəkətlərində və düşüncələrində psixoloji əsasa malikdirlər; 9. B.Vahabzadə psixoloji dram ölçülərini uğurla tarixi mövzulu dramlarına da gətirə bilir və bununla milli teatrda tarixi dram ənənələrini inkişaf etdirir. Bir şair kimi yaradıcılığında yüksək zirvələr fəth edən B.Vahabzadə dramaturq kimi eyni məqama tarixi dramlarında çatır. Heç təsadüfi deyil ki, tarixi pyeslərini B.Vahabzadə nəsrlə yanaşı, nəzmlə də yazmış, bununla da milli teatr ənənələrinə sadiq olduğunu nümayiş etdirmişdir; 10. Bəxtiyar Vahabzadə tarixi mövzuda yazılmış üç pyesin: “Fəryad” (24.03.1984), “Özümüzü kəsən qılınc” (10.04.1998), “Dar ağacı” (09.12.2000) əsərlərinin müəllifidir. Onun dramaturgiyasına xas şərtiliklə tarixiliyin üzvi vəhdəti bu tarixi dramlarında da təcəssümünü tapır; Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|