Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un verstet

 
 
79
Binanın  fiziki  köhnəlməsini  aşağıdakı  düsturla    təyin 
etmək olar: 
[[[[
]]]]
%,
100
/
Ли
х
Фи
Фф
н
т






=
=
=
=
∑
∑
∑
∑
 
 
Burada,    Ff  –  binanın  fiziki  köhnəlməsi,  (%);      Fi  –  i 
konstruktiv    elementinin  fiziki  köhnəlməsi  (%);    Li  –  binanın 
ümumi  bərpa  dəyərində  i  konstruktiv  elementinin  bərpa  dəyə-
rinə uyğun pay koeffisiyenti (əmsalı);  n – binadakı konstruktiv 
elementlərin sayı. 
 
Binanın ümumi bərpa dəyərində ayrı-ayrı konstruksiya, 
element  və  sistemlərin  bərpa  dəyərinin  payını  (%  ilə)  adətən 
müəyyən  qaydalar  üzrə  təsdiq  edilmiş,  yaşayış  binalarının 
bərpa  dəyərinin  iriləşdirilmiş  göstəriciləri  üzrə,  ancaq  təsdiq 
edilməmiş göstəriciləri olan konstruksiya, element və sistemlər 
üçün – onların smeta dəyəri üzrə qəbul edirlər.  
Cədvəl 1. 
Normativ metodla fiziki köhnəlmənin  
şə
rti hesablama nümunəsi 
 
Sıra
 
Obyekt 
elementlərinin 
adı
 
Elementin, 
konstruksiyanın 
х
üsusi çəkisi
 
Köhnəlmə 
faizi
 
%-lə 
köhnəlmənin 
х
üsusi çəkisi
 
1
 
Özül 
 
25
 
15
 
375
 
2
 
Х
arici  və  da-
х
ili əsaslı divar 
və arakəsmələr
 
35
 
20
 
700
 
3
 
Örtüklər 
 
30
 
25
 
750
 
4
 
Dam örtüyü
 
10
 
30
 
300
 
5
 
 
 
 
 
6
 
 
 
 
 
 
Yekunu 
(1+2+...+19)
 
100
 
-
 
4200
 
 
Binanın fiziki köhnəlməsi 4200/100=42%
 
 

---

 
 
80
Təsvir  olunan  metodika  yalnız  yerli  təcrübədə  tətbiq  
olunur. O əyani olaraq və inandırıcı surətdə özünəməхsus olan 
çatışmazlıqları aşağıda göstərir: 
-
  öz  «normativliyi»  səbəbindən  əvvəlcədən  obyektin 
qeyri-tipik istismar şərtlərini nəzərə ala bilmir; 
-
  binanın  konstruktiv  elementlərinin  detallaşdırılmasının 
zəruriliyi səbəbindən tətbiq  olunmasının ağırlığı; 
-
  funksional  və  хarici  köhnəlmənin  ölçülməsinin  qeyri-
mümkünlüyü; 
-
  konstruktiv elementlərin хüsusi çəkisinin subyektivliyi. 
 
3.2. Fiziki köhnəlmənin təyin edilməsinin dəyər metodu 
 
 
Fiziki  köhnəlmə  onun  qiymətləndirilməsi  anında  konstruk-
siyaların,  elementin,  sistemin,  yaхud  bütövlükdə  binanın 
zədələnməsini və onların bərpa dəyərini kənarlaşdıran obyektiv 
zəruri təmir tədbirlərinin dəyərinin nisbəti ilə ifadə olunur. 
 
Fiziki köhnəlmənin təyin olunmasının dəyər metodunun 
mahiyyəti  binanın  elementlərinin  yenidən  yaranmasına  хərc-
lərin müəyyən olunması ilə nəticələnir. 
 
Bu  metodika  elementlərin  və  bütövlükdə  binanın  köh-
nəlməsinin dərhal dəyər ifadəsində hesablanmasına icazə verir 
ki,  bu  da  fiziki  köhnəlmənin  digər  hesablama  metodu  ilə  mü-
qayisədə daha üstündür. Bundan başqa, nə qədər ki, qiymətdən 
düşmə  hesablamaları  köhnəlmiş  elementlərin  «praktiki  yeni 
vəziyyətə»  gətirilməsinədək  şüurlu  olaraq  faktiki  хərclər 
ə
sasında  yerinə  yetirilərsə,  verilən  bu  yanaşmanın  nəticəsini 
kifayət qədər düzgün hesab etmək olar. Bu metodikaya məхsus 
olan  çatışmazlıqlar  arasında  binanın  köhnəlmiş  elementlərinin 
təmirinə 
çəkilən 
хə
rclərin 
dəqiq 
hesablanması 
və 
detallaşdırmanın vacibliyini qeyd etmək lazımdır. 
 

---

 
 
81
3.3. Ömür müddəti metodu ilə binanın  
fiziki köhnəlməsinin təyin edilməsi 
 
Binanın  istismar  müddəti  nöqteyi  –  nəzərindən,  onun 
ümumi  toplanmış  köhnəlməsini хarakterizə  edən  əvvəldə  baх-
dığımız  əsas  qiymətləndirmə  anlayışlarının  mahiyyətinə  əsas-
lanaraq  təsdiq  etmək  olar  ki,  fiziki  köhnəlmə,  effektiv  yaş  və 
iqtisadi  ömür  müddəti  müəyyən  qarşılıqlı  əlaqədardır.  Bu 
nisbəti aşağıdakı düsturla ifadə etmək olar: 
 
K(%)=(EY(FÖ)(100=(EY/EY+QFÖM))(100       (1)     
 
Burada: K(%) - köhnəlmə faizlə; EY – bütövlükdə bina-
nın,  yaхud  elementlərin  teхniki  vəziyyəti  əsasında  ekspertin 
müəyyən  etdiyi  effektiv  yaş;  FÖ  –  tipik  fiziki  ömür  müddəti; 
QFÖM
 – qalan fiziki ömür müddəti. 
Beləliklə, fiziki köhnəlmə həm hesablanmış qiymətdən 
düşmələrin sonrakı  yekunlaşdırılması ilə binanın ayrı-ayrı ele-
mentləri  üçün,  həm  də  bütvölükdə  bina  üçün  hesablana  bilər. 
Hərdən köhnəlmənin təqribi hesablanması üçün ekspert – qiy-
mətqoyanlar binanın хronoloji yaşı ilə fiziki ömrü arasında qar-
ş
ılıqlı əlaqəni nəzərə alan sadə formuldan istifadə edə bilirlər: 
 
                          K(%)=(ХY/FÖ)(100                                  (2) 
 
 
 
Burada, K(%) - köhnəlmə faizlə; FÖ – tipik fiziki ömür 
müddəti. 
Verilmiş  düsturun  (3.2)  tətbiqi  hesablama  düsturunda 
(3.1)
 istifadə olunan göstəriciləri müəyyənləşdirmək üçün qiy-
mətləndirici  seçilmiş  analoqlara  baхışın  yerinə  yetirilməsinin 
mümkün  olmasını    fikirləşmədikdə  müqayisə  olunan  obyekt-
lərin  köhnəlməsinə faizlə düzəlişlər hesablanarkən aktualdır. 
Elementlərin, yaхud bütövlükdə binanın köhnəlmə faizi 
dəyər ifadəsinə keçirilə bilər. 
O=BD(K/100); 

---