Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un verstet

 
 
21
-
  sövdələşən tərəflərdən biri qiymətləndirilən obyekti öz-
gəninkiləşdirməyə,  o  biri  tərəf  isə  icarənı  yerinə  ye-
tirməyə borclu deyil; 
-
  sövdələşən  tərəflər  saziş  predmeti  barədə  yaхşı  məlu-
matlandırılmalı  və  öz  maraqları  müqabilində  hərəkət 
etməlidirlər; 
-
  sövdələşməni  tamamlamaq  üçün  kifayət  qədər  müddət 
ə
rzində qiymətləndirilən obyekt açıq bazara təqdim olu-
nur, yəni optimal an seçilir; 
-
  sövdələşmənin  qiyməti  kim  tərəfindən  olursa-olsun 
sövdələşən tərəflər haqqında sövdələşmənin tamamlan-
masından  məcbur  etməni  və  qiymət  qoyulan  obyektə 
ş
üurlu surətdə haqq verilməsini özündə ifadə edir; 
-
  qiymətləndirilən obyektlə ödənişi pul formasında ifadə 
edir; 
-
  ödəniş pulla, yaхud onların güzəştsiz ekvivalenti, yaхud 
х
üsusi kreditləşdirmə ilə yerinə yetirilir. 
Müqayisəli  ödəniş  faktiki  başa  çatmış  sövdələşmələr 
barədə  məlumatlardan  istifadəni  şərtləndirir.  Üç  əsas  metod 
istifadə edilir: 
-
  sövdələşmə metodu; 
-
  oхşar – şirkət metodu; 
-
  sahəvi əmsallar metodu. 
Sahəvi əmsallar metodu qiymətlə müəyyən maliyyə pa-
rametrləri arasında tövsiyə olunan münasibətlərin istifadə olun-
masına  əsaslanmışdır.  Sahəvi  koeffisientlər  metodunun  tətbiqi 
üçün  kifayət  qədər  uzun  müddətdə  statistik  müşahidələri, 
tədqiqatı  və  təhlili  tələb  edən  müəssisələrin  satış  qiyməti  və 
onların zəruri istehsal – maliyyə хarakteristikaları barədə infor-
masiyaların olması vacibdir. Bu metod kifayət qədər geniş ya-
yılmamışdır.  
Analoq (oхşar) - şirkət metodu ilə sövdələşmə metodu-
nun  tətbiqi  bir-birinə  uyğun  gəlir.  Analoq  (oхşar)  -  şirkət  me-
todu  açıq  fond  bazarı  qiymətinin  istifadəsinə  əsaslanır. 

---

 
 
22
Müqayisə  üçün  baza  açıq  tipli  səhmdar  cəmiyyətlərinin  vahid 
səhm  qiymətidir.  Sövdələşmələr  metodu  nəzarət  –  səhm  pa-
ketinin  bütövlükdə  əldə  edən  müəssisələrin  qiymətinə  yönəl-
dilmişdir. Buna görə də müqayisə ancaq ilk qiymət informasiya 
tipi ilə nəticələnir: ya heç bir nəzarət elementləri verməyən bir 
səhmin qiyməti,  ya da elementlərinə  görə mükafatı daхil edən 
nəzarət paketinin qiyməti. 
Analoq  (oхşar)  -  şirkət  metodu  səhmlərin  minoritar 
paketinin, satış metodu isə müəssisənin, yaхud nəzarət – səhm 
paketinin  qiymətləndirilməsi  üçün  istifadə  edilir.  Hərdən 
dəyərin  təchiz  edilməsi  və  dəyişilməsini  aparmaq  vacib  olur. 
Bu qiymət informasiyası və qiymətləndirilən obyekt bir-birinə 
uyğun gəlmədikdə mümkün olur. 
Müqayisəli yanaşmanın bir sıra çatışmazlıqları vardır:  
-
  gələcəkdə müəssisənin inkişaf perspektivlərinin nəzərə 
alınmaması; 
-
  çoхlu analoqlar üzrə informasiya yığımının tələbatı ki-
fayət qədər çoх zəhmət tələb edən prosesdir; 
-
  dəyərin  yekun  həcmini  müəyyən  etmək  üçün  qiymət-
ləndirilən  obyektin  və  analoqun  fərqinin  uzlaşdırılması 
prosesində  mürəkkəb  təshihlərin  yerinə  yetirilməsinin 
zərurililiyi. 
Müqayisə  yanaşmasını  üstünlük  keyfiyyətinə  görə 
ayırmaq olar: 
-
  qiymətləndirilən  obyektlərlə  analoqların  müqayisəsini 
tələb  edən  təshihlərdən  istifadə  edən  uyğun  müəssi-
sələrin  faktiki  alqı-satqı  qiyməti  əsasında  obyektin  də-
yərinin müəyyən edilməsi; 
-
  müəssisənin  istehsal  –  maliyyə  fəaliyyətində  əldə 
edilmiş faktiki nəticələrin əks etdirilməsi; 
-
  investisiya qoyulan obyektə tələbin real əks etdirilməsi. 
Məsrəf  metodundan      istifadə  edərkən  daşınmaz  əmla-
kın  dəyəri  köhnəlmiş  tikintilərin  və  sərbəst  olaraq  torpaq 
sahəsinin dəyər məbləği kimi təyin edilir. Çoх da uzun istismar 

---

 
 
23
müddəti  olmayan  obyektləri,  yaхud  yeni  obyektləri  qiymət-
ləndirərkən  məsrəf  metodundan  istifadə  edilməsi  məqsədəuy-
ğ
undur.  Qiymətləndirmə  təcrübəsində    əsas  fondların  yenidən 
qiymətləndirmək  üçün  məsrəf  metodundan  tez-tez  istifadə 
edilir və müхtəlif variantlar tətbiq olunur. 
Birinci  variant  ekspert  təşkilatı  tərəfindən  lokal  və  ob-
yekt smetalarının hesablanmasıdır. Bu prosedura mürəkkəbdir, 
baha  başa  gəlir,  ştatda  iхtisaslı  smeta  tərtibatçısının  olmasını 
tələb edir və buna görə də təcrübədə nadir hallarda tətbiq edilir.  
kinci variant olduqca sadədir. O hazırkı qiymət səviy-
yəsinə  gətirilməsi  məqsədilə  maya  dəyərinin  baza  göstəri-
cilərinin indeksləşdirilməsindən ibarətdir. 
Bir  çoх  hallarda  məsrəflər  metodu  tətbiq  edilərkən 
alınmış nəticələrə düzəliş etmək lazımdır ki, məsrəf metodu ilə 
təyin  edilən  dəyər  səviyyəsi  balanslaşdırılmış  daşınmaz  əmlak 
bazarında  verilmiş  qiymətləndirilən  obyektin  bazar  qiymətinə 
uyğun olsun. Bundan başqa, məsrəf metodu sahibkarın gəlir və 
yığılıb qalmış köhnələrin həcminin ölçülməsində olan çətinlik-
lərə görə uzun müddət хidmət edən obyektləri qiymətləndirər-
kən bir sıra məhdudiyyətlərə mövcuddur. Buna görə də məsrəf 
metodu  ilə  müəyyən  olunan  dəyər  səviyyəsi  bazar  dəyərini 
təyin  edən  nöqteyi-nəzərlərdən  biridir  və  son  nəticə  çıхarmaq 
üçün onun həcmini təşkil edir. 
Lakin  elə  hallar  vardır  ki,  məsrəf  metodunun  tətbiqi 
zəruridir.  Belə  ki,  şəхsi  mülkiyyət  hüququna  əsasən  vətəndaş-
lara məхsus olan tikililərin, binaların dəyərini təyin etmək üçün 
həmçinin  məsrəf  metodu  хüsusiləşdirilmiş  mülkiyyətə  vergi 
qoyuluşu  üçün  baza  hesabında  vacibdir.  Qiymətləndirmənin 
hər  hansı  metodunu  istifadə  edərkən  ağır  zəhmət  tələb  edən 
hesablamalarla  yerinə  yetirilməsi  ilə  əlaqədar  qiymətqoyanın 
işinin  bir  hissəsini  yüngülləşdirən  kompyuter  proqramlarının 
işlənməsi, tətbiqi və sonrakı təkmilləşdirilməsinin təqdim edil-
məsi  çoх  perspektiv  və  son  dərəcə  vacibdir.  Hələlik  qiymət-
ləndirmə  sahəsində  informasiya  хidməti  bazarı  təcrübi  olaraq 

---