Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

106 

Müştərək  biznesin  inkişafına  təsir  göstərən  əsas  amillərdən  biri  res-

publikada əlverişli iqlim mühitinin olması və mineral-xammal resurslarının 

mövcudluğudur.  Respublika  neft,  qaz,  alüminium,  tikinti  sənayesi  üçün 

xammal və s. ilə zəngindir. Belə ki, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda 

hazırda  3,5  mlrd.  ton  neft,  200  mln.  dəmir  filizi,  180  mln.  alunit,  400 min 

tona yaxın mis ehtiyatı vardır. 

Xarici  investisiyanın  ölkəyə  cəlb  olunmasında  əsas  məqsədlər 

aşağıdakılardan ibarətdir: 

−

 ölkədə  istehsal  olunan  rəqabətqabiliyyətinin,  istehsalın  texniki-

iqtisadi səviyyəsinin artırılması; 

−

 ölkədə struktur dəyişikliklərin aparılması və mövcud iqtisadi poten-

sialı reallaşdırmaq üçün yeni müəssisələrin yaradılması; 

−

 yeni ixracyönlü və idxalı əvəz edən istehsalların yaradılması; 

−

 ölkədə  rəqabətin  inkişaf  etdirilməsi  üçün  yeni  təsərrüfat  sub-

yektlərinin yaradılması; 

−

 az inkişaf etmiş ərazilərin inkişaf etdirilməsi; 

−

 daxili  bazarın  tələbatını  və  ölkənin  istehsal  potensialını  artırmaq 

üçün yeni faydalı qazıntı yataqlarının mənimsənilməsi; 

−

 konsaltinq  və  marketinq  üzrə  kadrların  hazırlanması  sahəsində  xa-

rici təcrübədən istifadə. 

Xarici investisiyanın cəlb olunması, o cümlədən müştərək biznesin ya-

radılması ilk növbədə istehsal resurslarının təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb edil-

məsinə şərait  yaradır. Nəticədə, müəyyən həcmdə istehsal amillərinin məş-

ğ

ulluğu artır, milli gəlir təbii resurs istehsalçıları, işçi qüvvəsi və s. tərəfdən 

yaradılan əlavə dəyər hesabına artır. 

Xarici  investisiyanın  həcmi  artdıqca  ölkəyə  gətirilən  yeni  texnika  və 

texnologiyanın,  mütərəqqi  idarəetmə  və  marketinq  üsullarının  yayılması 

nəticəsində  ölkənin  texnoloji  inkişafının  sürətlənməsi  baş  verir.  Xarici  in-

vestisiyanın  cəlb  olunması  mütərəqqi  texnika  və  texnologiyada  öz  əksini 

tapan, “maddiləşmiş əmək bacarıqları”nın və bunu tamamlayan təşkilati-tex-

noloji və mikroiqtisadi istehsal münasibətlərinin ölkəyə daxil olmasına, yəni 

mahiyyətcə,  təsərrüfat  mikrosisteminin  kapital  ixrac  edən  ölkədən  idxal 

edən ölkəyə keçməsinə imkan verir. 

Digər  tərəfdən,  xarici  iqtisadi  əlaqələrin  inkişafı  nəticəsində  istehsal 

modellərinin mənimsənilməsi baş verir. Bu, iqtisadi ədəbiyyatda “nümayiş-

karlıq effekti” adlandırılır. “Nümayişkarlıq effekti” iki istiqamətdə təsir gös-

tərir: birincisi, o ayrı-ayrı ölkələrdə istehsal strukturunun unifikasiyası pro-

sesinin  sürətlənməsi  (yeni  sahələrin  inkişafı  yolu  ilə,  həmçinin  yeni  əmtəə 

avadanlıqlarının  idxalı  hesabına)  əlverişli  şərait  yaradır,  ikincisi,  müxtəlif 

ölkələr  arasındakı  əlaqələrin  intensivləşməyə  meyili  nəticəsində  geniş 

mənada  istehlak  modellərinin  unifikasiyası  baş  verir.  Xarici  investisiyanın 

---

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

107 

cəlb  olunması  istehsal  olunan  məhsulun  dünya  bazarlarına  çıxmasına  öl-

kənin valyuta gəlirlərinin artmasına müsbət təsir göstərir.  

Bununla belə təcrübə göstərir ki, Azərbaycan sənayesinin xarici inves-

tisiya  mənimsəməsi  qabiliyyətini  məhdudlaşdıran  bir  çox  obyektiv  və  sub-

yektiv amillər mövcuddur. Hər şeydən əvvəl, ölkənin uzun müddət beynəl-

xalq  texnoloji  mübadilədən  kənarda  qalması  bu  resursların  mənimsənil-

məsinə ciddi təsir göstərir. Rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalı müəssisənin 

lazımi həcmdə yüksək keyfiyyətli xammal, material və dəstləşdirici məmu-

latlarla təmin olunmasından çox asılıdır. Məhz bu amil bəzi ölkələrdə müş-

tərək  biznes  obyektlərinin  çoxunun  istehsal  fəaliyyətinin  anklav  xarakter 

almasına  və  xarici  investorların  müəssisələrinə  istiqamətlənməsinə  gətirib 

çıxarır.  Onlar  yaradılan  obyekt  ətrafında  investisiya  fəallığına  gətirib  çı-

xarmır  və  uyğun  olaraq  əlaqədar  istehsalların  texnoloji  səviyyəsinin  art-

masına  stimullaşdırıcı  təsir  göstərmir.  Bu  cür  müəssisələrdə  məhsulun 

tərkibində yaradılan əlavə dəyər payı aşağı olur.  

Beləliklə.  xarici  investisiyanın,  o  cümlədən  müştərək  sahibkarların 

üzərinə  qoyulan  əsas  vəzifə  onların  “iqtisadi  artımın  katalizatoru  və  milli 

iqtisadiyyatın dünya iqtisadi sisteminə qoşulması vasitəsinə çevrilməsidir”. 

 

8.3. Müştərək biznes fəaliyyətinin səmərəliliyi 

 

Müştərək biznesin  yaradılması və fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinə 

makroiqtisadi  və  mikroiqtisadi  səviyyədə  baxılmalıdır.  Qeyd  edildiyi  kimi, 

müştərək biznesin  yaradılmasında ictimai mənafe və tərəfdaşların oxşar və 

fərqli məqsədləri rol oynayır və bunlar birlikdə ziddiyyətli sistem yaradırlar. 

Bu baxımdan müştərək biznes fəaliyyətinin əsas məqsədi onun təsisçilərinin 

maddi  rifahının  yüksəldilməsindən  ibarətdir  və  hər  bir  təsisçi  də  öz  məna-

felərini  tam  reallaşdırmağa  çalışır.  Eyni  zamanda,  dövlətin  əsas  məqsədi 

tənzimləmə  vasitələrindən  istifadə  edərək  ölkədə  iqtisadi  inkişafa  nail 

olmaqdan  və  əhalinin  maddi  rifahının  yüksəldilməsindən  ibarətdir.  Müştə-

rək  biznesin  yaradılmasının  iqtisadi  səmərəliliyi  sözügedən  məqsədlərin 

vəhdətindən bilavasitə asılıdır. 

Müştərək  biznesin  yaradılmasının  makroiqtisadi  səmərəliliyinin  me-

yarı  bu  prosesdəki  xalq  təsərrüfatı  məqsədlərindən  asılıdır.  Ayrı-ayrı 

dövrdən asılı olaraq bu məqsədlər dəyişə bilər. Məsələn, müştərək biznesin 

yaradılması yolu ilə xarici investisiyasının cəlb olunması sənaye istehsalının 

sahə  quruluşunun  təkmilləşməsi,  onun  texniki-iqtisadi  səviyyəsinin  yük-

səldilməsi,  mütərəqqi  və  texnologiyanın,  idarəetmə  təcrübəsinin  cəlb  olun-

ması və s. məqsədi daşıya bilər. Bu baxımdan müştərək biznesin makroiq-

tisadi  səmərəliliyinin  hesablanmasının  praktiki  əhəmiyyəti  xalq  təsərrüfatı 

məqsədlərinin  həyata  keçirilməsinə  onların  təsir  ölçüsünün  müəyyən 

olunması əsasında kapitalın qəbulu sisteminin formalaşdırılmasıdır. 

---